Academie voor praktische mystiek (1)

Op 27 januari j.l. werd de Academie voor praktische mystiek opgericht. Na het vergadergedeelte begaven we ons naar het labyrinth dat bij het centrum is aangelegd. Die op de foto lijkt er wat op. Daar werd een vreugdevuur ontstoken, waarbij iedereen zijn eigen bijdrage leverde aan brandbaar hout en een zegenwens. Ik vond het een teken van Licht en Warmte. Een bron waar je naartoe getrokken wordt in duistere tijden. Eén van de deelnemers aan de vergadering had een mooie zin die de bedoeling van de Academie mooi weergeeft: Het doolhof uit, het labyrinth in.

We gaan proberen een Academie op te richten die een soort supplementaire opleiding biedt tot levensgids. We willen putten uit alle tradities. Het was die donderdag een vuurdoop, vond ik. Zouden ze mij aanvaarden in mijn hoedanigheid als geestelijke uit de katholieke traditie of word ik meteen afgerekend op het instituut en mijn pedofiele oud-collega's? Gelukkig was het eerste het geval. Ik heb natuurlijk ook het geluk godsdienstfilosoof te zijn. Ik kan mijn eigen traditie ook goed weergeven op godsdienstfilosofische en -wetenschappelijke wijze. Ik voel mij dan staan in de traditie van De Mello, Raimon Panikkar, Fernandez.

Het was een geweldig interessante ontmoeting met heel boeiende mensen.
De voorzitter en mede-oprichter E. is zanger, dichter, regisseur. Zijn grootste wens is een modern stuk over de IJssellandmystiek met de titel die ik aanleverde: Een ring van licht. Ik hoop dat het gaat lukken in deze tijd van bezuinigingen! Hij opende de vergadering met inspirerende liederen. Dan noem ik de enthousiaste mede-oprichtster F. van wie het centrum is en met wie ik van begin af aan een sterke band ervaar. Zij en haar partner herinnerden mij van een viering die ze ooit hadden bijgewoond. Heel bijzonder! Dan J. een man met wie ik merkwaardig genoeg ook een soort verwantschap ervaar. Hij begeleidt mannenworkshops en reizen. Schreef een spirituele reisgids. Hij bedacht die mooie zin van doolhof-labyrinth. Hij gaat ook zijn gedachtengoed van padwerk proberen te vertalen in politiek. Ik wens hem veel zegen! I. is een vrouw met veel levenservaring,o.a. een BDE, werkte mee aan TV programma's en is protestants theoloog. Haar naamgenoot doet heel enthousiast aan dansen, heeft een coachingbureau en geeft geweldige support. B. zit ook in die richting en mag ook graag fotograferen. R. wil juist niet op de foto's omdat er dan lichtbollen op verschijnen. R. is beeldend kunstenaar en schrijver van boeken over graancirkels en een Twentse godin van de Tankenberg, waar hij ook excursies verzorgt. Een fan van Spalding's 'Meesters van het Verre Oosten', die hem ook veel heeft geleerd. H. is beeldend kunstenares en heeft een fascinerend boek geschreven over de spirituele kant van Kandinsky. Mijn broer H. wees mij jaren geleden op de spirituele kant van Mondriaan. Daardoor kon ik ook haar verstaan en ik vind een bijdrage uit de kunst heel verrijkend. Er zijn er nog een paar, maar die waren niet aanwezig. E. nodigde ons uit voor variaties in klanken op het lied waarmee hij begon. Mooi begin, zeker toen R. ook nog met boventonen het geheel versterkte.

Er was een behoorlijk sterke consensus. Samen met F. en I. ga ik alle begrippen definiëren en proberen alles over te zetten in Nederlands. Iedere zweem naar zweverigheid (in de slechte zin des woords dan!) willen we eigenlijk vermijden.
Over mystiek bracht ik vanuit mijn traditie in dat paranormale vermogens e.d. slechts bijverschijnselen zijn op de weg naar Eénheidsbewustzijn, naar de Vereniging met God. Wil je alleen de cadeautjes van God of God Zelf? R. die een sterk visionair bewustzijn heeft, viel mij zowaar bij. Hij zei dat die ervaringen heel verslavend zijn... Mooi dat alles bespreekbaar is en dat we elkaar de ruimte kunnen geven. Als dat om te zetten is in een opleiding...dat we echt het doolhof uit gaan en het labyrinth in, met wat voor schijnbare omwegen dan ook, dan zullen we Het wel bereiken: de weg van het leven, die van het water.

Teresa van Avila, onze Kerklerares, zegt: Hier (in de vereniging met God, in het geestelijk huwelijk) echter, is het als water dat uit de hemel valt in een rivier of een bron. Alles wordt één water. Nooit zal men het water van de rivier kunnen onderscheiden of scheiden van het water dat uit de hemel viel. Zoals er ook geen mogelijkheid is om een stroompje dat in de zee uitmondt er opnieuw van te scheiden.
Laat het water vrijuit stromen!

School voor IJsselland-mystiek? (2)

Voordat ik begin over de Academie voor praktische mystiek die op 27 januari j.l. werd opgericht, eerst iets over de IJssellandmystiek. De term is een positief ontvangen 'subtitel' bij de Academie. Het stelt mij in ieder geval in staat de katholieke IJssellandmystiek verder te ontwikkelen en binnen de Academie de interreligieuze variant mee vorm te geven. Ik vind dat een zeer aantrekkelijk idee, waar ik graag mijn bijdrage aan wil leveren.

Vandaar even bovenstaande foto van de plek waar Rijn, IJssel en Waal zichtbaar zijn. De IJssel kwam oorspronkelijk uit een bron in Duitsland. Dat deel heet nu Oude IJssel. In Romeinse tijd werd de IJssel door middel van de Drususgracht met de Rijn verbonden. Ik zie het als een beeld van de interreligieuze IJssellandmystiek. We putten uit verschillende stromingen. Wetend dat het steeds water is. Beeld van de Geest. Voor mensen die willen leven uit Waarheid en Geest. Daarom hecht ik wel aan goede definities zodat we transparant kunnen zijn erover.

Mystiek heeft per definitie respect voor alle religieuze stromingen. Maar een mysticus weet over het algemeen ook wel dat je pas in de diepte kunt groeien door één van die wegen te gaan en ook het Object/Subject voor jezelf te beschrijven. Altijd zal de paradox daarbij een rol spelen. Zo zal de mystiek uit monotheïstische hoek het Uiteindelijke omschrijven als iets persoonlijks: God, Allah, Yahu, enz. Dat heeft als konsekwentie dat de mystiek als relationeel wordt ervaren. In mijn eigen christelijke traditie wordt niet gestreefd naar Verlichting of iets dergelijks, maar naar Liefde. Ik vind het zelf bijzonder interessant, als participerende observator, de dialoog aan te gaan met het Boeddhisme. Wat er gebeurt in de kern van de ziel, in de geest, zal voor iedere stroming iets identieks opleveren. Maar wat gebeurt er van de Andere Kant? Van de zijde van God? Of werkt God als het ware ook door de Verlichte heen? Het Evangelie geeft zelf alle aanleiding om dat aan te nemen. Het is namelijk de bedoeling van de Verrezen Heer zichtbaar te worden in je medemens, vooral ook in diemedemens die je hulp nodig heeft.

Wat leven we toch in een prachtige tijd, waarin we ons religieus provincialisme kunnen overstijgen en domweg ons moeten leren verhouden tot andere religies zonder dat je je nog kunt terugtrekken op superioriteit of absolutisme. Ook daartoe geeft de Heer ons zijn gulden regel: Oordeel niet. En ook: Wat jij niet wilt dat jou geschiedt... Of zoals Gamaliël zegt in de Handelingen der Apostelen: Als dit uit God is, zul je het toch niet uiteen kunnen slaan. Als we dat nu eens serieus zouden nemen in de interreligieuze dialoog. Zo schrok ik enorm in gesprek met moslims dat zij van mening zijn dat Jezus niet aan het kruis zou zijn gestorven en dat het christendom ten opzichte van de Islam een verouderd model laptop zou zijn, die je niet meer zou kopen. Maar ik erger me ook aan christenen die namens God menen te mogen zeggen dat wie Christus niet aanneemt verloren gaat. Ik dacht niet dat het oordeel aan ons is! Ieder geloof die van mening is namens hun Almachtige God te moeten veroordelen, doden, vernietigen, monddood maken en wat al niet meer, moet eens nadenken of God dat dan niet beter Zelf zou kunnen doen...als Hij toch Almachtig is. Als je God omschrijft als Liefde en Zijn eigen zoon daarvan laat getuigen en ondanks de zinloze moord op hem niet wraakzuchtig is (de Verrezen Heer spreekt alleen van Vrede!!!), dan verwacht je toch dat iemand die meent dat te moeten navolgen net zo zal handelen.

Ach ja, de praktijk van het leven is vaak zo anders, zo gewoon menselijk. Je kunt haast niet begrijpen dat er nog steeds mensen zijn die de roepstem van de Liefde verstaan en daarvan blijven getuigen. En wat als zo iemand er niet meer is? Zo las ik in Trouw dat men in Afrika als de dood is dat Nelson Mandela zou komen te overlijden. Hij zou het eeuwig leven moeten hebben, schreef men. Zo werden de helden in de Oudheid ook al goddelijke wezens en we zouden het nog steeds zo kunnen doen. Wij noemen hen heiligen in onze traditie.

Enfin, je eigen weg vinden temidden van al die stromingen valt nog niet mee. De gulden regel lijkt me in dezen: stroom als een rivier. Houd de weg van het water transparant, vitaal, levendig, dynamisch. Laat het water vrijuit stromen!

Stiltedag

Enige tijd geleden opperde ik op een avond waar ik te gast was voor een conferentie over de Eucharistie dat ik heel graag een stiltedag wilde organiseren. Er werd gelijk enthousiast op gereageerd. Het werd vermeld op een webside en in een aantal lokaties van de parochie waar ik woon. Binnen twee dagen was de lijst vol. Er zat iets rek in. Dus konden er 16 personen deelnemen en stonden er 4 op de reservelijst. Gisteren was het zover. Een zonnige vrieskoude dag en een geanimeerde groep vrouwen en een man die er zin in hadden. Zoals ik wel weet uit het organiseren van kloosterweekenden zijn mensen die de stilte zoeken, meestal praatgraag en weinig gefocust. Daarom was ik gestopt met kloosterweekenden. Maar gisteren ging het werkelijk geweldig goed.

Uitgangspunt is de methode naar Sint Jan van het Kruis. Hij leert dat het gaat om een heilig nietsdoen. Dat kun je leren doen met liefdevolle aandacht en met liefdevolle vriendelijkheid voor je naasten. We hebben vier keer een half uur in stilte heilig niets zitten doen. Dat doen we in een kring. Aan het begin van iedere sessie houden we elkaar even vast en buigen naar het midden van de kring in het besef dat de Heer in ons Midden is ( in onszelf en in de kring). Dan volgt een ting met de bel en is het 30 minuten stil. Dat was het ook. Het is mooi te merken dat het verblijven in de kring je daarbij geweldig helpt. Als hulpmiddelen kun je de rozenkrans rustig bidden, het Jezusgebed, de ademhaling volgen (Gods Geest is Adem) of rustig alles aan je voorbij laten gaan aan gedachten en emoties. Na het half uur weer buigen en dan een kwartier in stilte buiten lopen, heilig wandelen met liefdevolle aandacht. Wat een goede combinatie is dat! Zo ga je iedere sessie weer fris in. Er is een minimum aan mondgebed, alleen aan het begin van de dag, voor en na de lunch en bij het vieren van de Eucharistie. Daarin zingen we gewoon veel, om weer te landen. Dat handen vasthouden, ook later in de viering bij het Onze Vader wil iedereen meegeven dat je echt de ander nodig hebt. Dat het gaat om het vinden van God die Liefde is en dat je die deelt met anderen.

Eigenlijk was het Leitmotiv: Geef God de ruimte! Iemand suggereerde dat ik meer moest inleiden. Dat moet dus niet, want dan ga je zitten nadenken en dat moet je dus loslaten. De weg van Sint Jan is de weg van het Niets, wil je het Al bereiken. De groep bleef voorbeeldig stil, de hele dag! Het vieren bleek een mooi slot van de dag, een goede overgang naar ontmoeting en weer met elkaar in gesprek gaan. Alom de suggestie hiermee door te gaan. De accomodatie is er naar en ook de mensen. Hoe gemêleerd het gezelschap ook was.

Daarom hierboven een plaatje van de IJssel met de kasteelruïne Nijenbeek. De IJssellandmystiek mag vrijuit leren stromen en de puinhopen en de ruïnes van vroeger achter zich laten. Dat zal nog niet meevallen. Vooraf waren er een aantal geshockeerd omdat iemand over astrologie begon. Voor conservatieve katholieken bijna een doodzonde! Maar de Stilte leert je kennelijk een eenheid te vormen, want iedereen nam hartelijk afscheid van elkaar op het eind van de dag! Ik was zelf wel moe, maar evengoed ook heel helder en voelde me vol liefde stromen. Sint Jan meldt terecht dat je, als je ermee begint, dat nauwelijks gewaar wordt, want het gebeurt heel zacht en teder. God knielt als het ware voor ons neer om ons op te trekken naar Zijn niveau: de belangenloze en alles omvattende liefde. Ik ervaarde zelf ook zo de communie als een werkelijk teken van Eenheid met elkaar en God.

De innerlijke ervaringen waren wisselend. Sommigen hadden dan veel steun aan de rozenkrans of aan het Jezusgebed. De combinatie met heilig nietsdoen was voor een aantal mensen werkelijk een verrijking. Een paar mensen kregen vreselijk last van hun gedachten, van hun ikje (ego), maar kregen inderdaad in de gaten dat je je ervan kun losmaken, net als van je emoties ( wat we in vaktermen deïdentificatie noemen). Eén iemand wilde eigenlijk bezig gehouden worden en wist uiteindelijk niet wat de dag vol stilte met haar zou doen. We zullen het zien. Op de dag zelf kan ik geen individuele geestelijke begeleiding geven. Ik merkte zelf 's avonds hypersensitief te zijn. De schoonheid van Verdi's opera 'Don Carlo' kwam intens binnen. Al ken ik de opera bijna uit mijn hoofd toch kwamen er weer tranen van ontroering. Al met al een dag om te herhalen. Met een paar kleine organisatorische wijzigingen. Ik vond het bijzonder zo met mensen samen te zijn die reeds een gebedspraktijk kennen of ervaring hebben met meditatie. Het is prettig vanuit je traditie het taalveld en de rituelen te delen. We zullen doorgaan!

En de zee was niet meer

Wat een prachtige golf is dit van Hokusai. Haast nog dreigender dan die andere grote golf uit een vorig blog. Het lijkt net of de Fujiyama deel uitmaakt van de zee, ware het niet dat de groene bomen land suggereren. De vogels vormen bijna één geheel met de toppen der golven. Er gaat wat mij betreft ondanks dat veel dreiging uit van deze grote golven.

Een paar nachten geleden droomde ik van zo'n soort situatie als hierboven. Op één of andere manier zong ik de lof over dit gebeuren, het spel der elementen. Maar ineens zie ik een halfondergelopen rubberbootje met twee mensen erin die door de golven tegen de rotsen beneden mij worden geslagen. Ik kijk naar hun gezichten. Ze reageren nog nauwelijks, al zien ze naar mij op. Ik zou ze willen redden maar weet gewoon dat ik daartoe absoluut niet in staat ben. Een werkelijk aporetische situatie. Hier ervaar je je eigen contingentie. Afschuwelijk gewoon.

Staat het voor al die mensen die ik in mijn leven had willen redden en waartoe ik niet in staat was? Je kunt niet anders, maar toch. Waarom kun je je dat bewust worden en wat moet je er mee?

Ik dacht er vanmiddag aan terug toen ik iemand sprak die als militair in Bosnië was geweest en daar heel heftig dezelfde ervaringen opdeed. Het is altijd net of ik Freek de Jonge hoor in De Tragiek: Ik ben de Messias niet! Ik voelde me overrompeld door het verhaal van deze veteraan, vooral ook omdat hij zijn tranen niet kon bedwingen. Er zit vast een zee van tranen achter. Ach, dit oneindig droeve leven! Hij had wel het idee dat het hem op het spirituele pad had gebracht en dat het zo zou kunnen transformeren naar een zegen. O, wat hoop ik dat het waar is, en dat hoop ik ook voor mijzelf. Maar vooral voor hem.

De zee is zo'n geweldig beeld voor de zee van lijden en verdriet. Er is gewoon op deze aarde een surplus aan lijden en verdriet. En wat hebben we woorden van troost nodig. Wat hebben we het nodig dat Iemand het bruisen der zeeën doet bedaren (Psalm 65,8). Jezus, ontwaakt uit zijn slaap doet ook de storm bedaren en vraagt zijn leerlingen waarom ze bang zijn (huh?) (Mattheus 8, 23-27). Kort na dit gebeuren jaagt hij een heel legioen duivels in een kudde zwijnen de steile oever af de zee in. In Joods-christelijke verhalen is de zee een verschrikking, er gaat veel dreiging vanuit en je kunt er ook het kwaad in verdrinken.

Daarom klinkt in de laatste hoofdstukken van het Nieuwe Testament zo troostrijk: en de zee was niet meer.... Jammer voor Hokusai...

Laat het water vrijuit stromen!

Gisteren met F. naar de musical 'Urinetown' geweest. Een wel haast nieuwe belevenis. Jong en vitaal publiek. Vaak fantastisch gekleed. Zelfs leggings bestaan nog! We zagen twee meiden zeer hooggehakt. Ik zei gekscherend tegen F. dat het wel leuk zou zijn als ze naast hem zouden komen zitten (hij vindt jongens en mannen leuker!) en warempel ze kwamen naast hem zitten! Het is ontspannen toeven bij een musical. Er wordt gewoon gehoest en gepraat tijdens de voorstelling. Veel (mee-)geklapt en gejoeld. Na de voorstelling struikel je over de colaflesjes.

Het was een erg leuke voorstelling. Jamai en René van Kooten maakten er wat moois van. Het gaat over een stad waar men alleen van een openbaar toilet gebruik kan maken, waarvoor je moet betalen. Uiteindelijk loopt het uit op revolutie met allerlei liefdesverwikkelingen.De hele zaal kende het lied 'Sta op en ga'. Ik vond het op internet, o.a. op You Tube. Een aardig liedje, maar voor mij sprong één van de laatste liedjes eruit: 'Laat het water vrijuit stromen'. Gelijk enthousiast omdat ik het vond passen bij de IJssellandmystiek.

Dat vrijuit stromen vind ik heel mooi omdat ik de dag ervoor door iemand werd bevraagd op mijn liefde voor de Zen. Dat ligt in sommige kerkelijke kringen moeilijk. Zelfs als methode lijkt het al niet kunnen. Ik speelde het maar terug met betrekking tot de rozenkrans. Een dergelijke methode van bidden met kralen bestaat ook bij moslims, hindoes en boeddhisten... hoezo niet kunnen?Bij dergelijke gesprekken wordt ik eigenlijk erg kwaad. Wat respectloos naar andere religies! Probeer alles en behoud het goede heeft ook onze traditie altijd gekenmerkt.Daarom gebruiken we Griekse filosofie, is de rozenkrans waarschijnlijk overgenomen uit de islam en gaan we nu de dialoog aan met het (zen-) boeddhisme. Mooi toch! Laat het vrijuit stromen!

Enfin, ik zocht op internet naar dat mooie liedje over het water uit 'Urinetown', maar vond alleen de Engelse versie. Het heeft wat mij betreft wel een mystieke lading. Zie je wel, mystiek is er voor iedereen en overal!

I see a river flowing for freedom...

Step in the river, wade in the river

Soak in the river through and through

Once in the river, you are the river

Friends on the shorelines, jump in too

You are the river, I am the river

He is the river, she is too

I see a river flowing for freedom;

Laat het water vrijuit stromen...

Rivieren van levend water zullen vrijuit stromen...

De weg van het water

Deze afbeelding is van de Japanse kunstenaar Hiroshige (1797-1858),
De maalstroom van Awa.

Zoals ik al eerder vermeld heb ben ik altijd erg onder de indruk van het water. In de jaren tachtig sierde bovenstaande afbeelding van Hokusai, De grote golf, mijn kamer. Ik leefde in woelige tijden. Ik had het gevoel ten onder te kunnen gaan in de golven van emoties en verdriet. De grote golf deed mij geloven dat je moedig kunt leren doorroeien, zoals ook de roeiers doen in de boot. Niet voor niets werd ook de Fujiyama afgebeeld als middelpunt. In de voorste golf keren de contouren van de Fujiyama ook nog terug.

Deze berg is het ijkpunt in Japan, een centrum van stabiliteit waar je op kunt focussen. Eigenlijk is deze berg het symbool van je eigen centrum. Vanuit dit stabiele middelpunt kun je leren leven. Het is het Stille middelpunt van je ziel, de Stiltekern. Daardoor ben je in staat de meest woelige zee te trotseren met van die grote golven met zijn grijpgrage handjes.

Het doet mij denken aan het Evangelieverhaal over de Storm op het Meer. Terwijl Jezus slaapt, maken zijn leerlingen zich benauwd om de storm en maken hun Heer wakker. Jezus is in staat de zee der emoties en het verdriet, van de paniek en de levensangst tot bedaren te brengen.

Als je je bewust bent van die Stiltekern kun je die stormachtige perioden goed doorleven en veilig de haven bereiken.

Bij gedetineerden bij wie ik werkte was dit een populair verhaal. Ze begrepen heel goed waar het over ging. Als je Jezus vindt in het centrum van je ziel gaat geen zee te hoog. Als je leeft vanuit die Stiltekern, zo stevig als de Fujiyama, dan doorsta je iedere storm.

Enige tijd geleden kocht ik een boek met het werk van Hiroshige. Ik kende de prent van De maalstroom van Awa niet. Het maakte gelijk een enorme indruk op mij.

Wat een indrukwekkende afbeelding. Ik dacht aan de betekenis van mijn voornaam in het Engels. Een eddy is een maalstroom, een draaikolk, een wieling. En hier heb je een enorme maalstroom. Het deed me denken aan het slotverhaal dat Patricia de Martelaere in haar boekje over de dood.

Het verhaal komt uit Zhuang Zi, De volledige geschriften, hoofdstuk 19, IX. In dat verhaal ziet Confucius een man boven bij een waterval staan. De man duikt het water in.

Confucius roept zijn leerlingen en gebiedt hen de man onder aan de waterval te redden.

De man echter komt ongeschonden beneden onder de waterval vandaan. Confucius heeft het idee dat de man over een speciaal Tao beschikt. Maar de man zegt:

Welnee! Ik heb helemaal geen Tao. Er is dat wat ik bij mijn geboorte heb meegekregen, dat wat toen ik opgroeide een stuk van mijn eigen natuur is geworden en dat wat op volwassen leeftijd mijn lot is.

Met de draaikolk ga ik naar benedenen met de tegenstroom kom ik weer naar boven; ik volg de weg van het water, en er is niets dat ik zelf doe. (...) Ik groeide op met het water, en daar ben ik mij thuis gaan voelen, dat is mijn natuur geworden.

Deze man weet dus precies met wat ik bedoel met IJssellandmystiek:

volg de weg van het water en doe zelf niets...

School voor IJsselland-mystiek? (1)

Inmiddels is de Academie voor praktische mystiek in oprichting. Het wil een opleiding zijn tot Levensgids. Het wil praktische handvaten bieden voor mensen die met mensen werken om van lijden aan het leven te komen tot overgave aan het leven.

Er staan allerlei dingen op het programma die ik persoonlijk niet zo gauw tot de mystiek zou rekenen. Het ontwikkelen van intuïtieve vermogens, bijvoorbeeld. Middelen om te komen tot mystieke ervaringen. Ik mis daarbij dan weer het gratuïte van de mystiek. Alsof je zelf mystiek kunt maken, kunt construeren. Het lijkt mij ook strijdig met het idee van overgave.

Bij geestelijke begeleiding ga ik eigenlijk heel voorzichtig naast iemand staan en probeer dan zicht te krijgen op mogelijk mystieke processen. Er valt meestal niet veel te sturen of te manipuleren. Mijn beeld bij IJssellandmystiek is de weg van het water. Uiteindelijk stroomt het vrijuit waarheen het wil. Sommige onderdelen van het gesprek vallen onder de bekende vegetatie in de uiterwaarden. Sommige ervaringen zijn zeldzame plantjes die met de stroom zijn meegekomen. Een bepaald gebeuren kan het stroombed zomaar ineens verleggen. Met nieuwe afzettingen en daardoor andere mogelijkheden. Dan is het weer hoogwater en weet je niet of de dijken het zullen houden.

Je kunt haast niet anders dan met de stroom meegaan en weet je je dan ook opgenomen in een dynamisch proces van deliminaliseren? Durf je vrijuit en transparant mee te stromen totdat je opgaat in die Oceaan van Liefde? Misschien laat ik me wel te veel bepalen door de christelijke mystieke traditie, die een persoonlijke weg is met een persoonlijk intieme onmoeting die kan resulteren in een samenvloeien in Liefde. Belangenloze liefde. En dat heeft zijn uitwerking in je hele zijn.

De Academie vormt een echte uitdaging voor mij. Zullen we in staat zijn interreligieus te werken? Zullen we in staat zijn echt scherp te krijgen wat mystiek is? Is het een soort Zelfverwerkelijking of is het genade, gekregen om niet? Bieden de traditionele religies ook nog iets? Ik denk even aan de Islam (soefisme), het hindoeisme (advaita vedanta), het boeddhisme.

Ga ik er mensen leren Levensgids te worden of word ik voor hen een geestelijk begeleider cq Levensgids? Als geestelijk verzorger bij Justitie heb ik succesvol mensen uit verschillende religies kunnen bijstaan.

Fénelon (1651-1715), bisschop en mysticus, zegt het volgende over geestelijke begeleiding:'Een geestelijke leider die vervuld is van Gods Geest, gaat nooit en in niets de genade vooraf, en volgt haar alleen maar, geduldig en stap voor stap, na ze met veel zorg te hebben beproefd... De dingen die God doet uit liefde voor hem, zijn gewoonlijk voorbereid door een zachte en haast onvoelbare voorzienigheid. Zij doet de dingen zo natuurlijk gebeuren, dat zij als vanzelf lijken te komen Er hoeft helemaal niets gedwongen noch kunstmatig te verlopen...'

Wat zou het mooi zijn dat we elkaar vanuit de verschillende disciplines leren verstaan en begrijpen. Dat het een centrum mag worden van mystiek, die niet alleen in het IJsselland is ontstaan, maar ook nieuwe aspecten bloot legt van de weg van de Geest, die in de christelijke traditie getekend wordt als een rivier van levend water (zie: IJssellandmystiek (4)).

Zelf vind ik dat je de mystieke weg niet kunt willen, ze overkomt je. Je kunt er eigenlijk niets voor doen, maar je moet ook eigenlijk niets laten. Niets garandeert het welslagen ervan.

Als je ego eenmaal verdronken is in de rivier van levend water, is er liefde. Er is dan niet speciaal meer iemand die er mee te koop zou kunnen lopen. Dat is het bijzondere. Als je iets bereikt meent te hebben, ben je zelf er eigenlijk niet meer.

De Academie komt in ieder geval op een mooie plek. Werkelijk in het IJsselland.

Dat we net als Siddhartha, uit de gelijknamige roman van Hermann Hesse, mogen leren van de rivier....

IJsselland-mystiek (4)

Vandaag las ik in Trouw een klein berichtje in 'De Verdieping': Natuur floreert bij hoog water. Ik was zo vrij er gelijk bij te denken; de menselijke natuur floreert bij hoog water, de IJssellandmystiek floreert bij hoogwater. Jezus beschrijft de Geest als een bron van levend water. Is het bedoeld als een klein stroompje of straaltje die uit een muur komt en waarbij men komt putten? Het lijkt me niet. Jezus getuigt van overvloed. Het Evangelie volgens Johannes ( 7,38) zegt: stromen van levend water zullen uit zijn binnenste vloeien. Toe maar!

Is er iemand die daarvan kan getuigen? Of zitten alle sluizen bij ons dicht?
Ik zie bij vele gelovigen helemaal niets stromen....
Ook ikzelf deins voor die stroom van vitaliteit en vreugde terug. Het lijkt dan wel hoogwater en ben druk met de dijken van mijn ziel en bewaak ze angstvallig voor de overvloed van de Geest.
Maar soms breken de dijken en verdrink ik haast in die vreugde die volkomen is, die niets meer te wensen laat.

Wat een mooie veelbetekenende tekst is dit.
Jezus begint met te roepen, zeggende: Wie dorst heeft: kom tot mij en drink! En dan volgt (letterlijk in het Grieks): stromen / uit zijn binnenste / zullen vloeien / levend water.
Nu het woordenboek erbij.

Potamos betekent: rivier, mrv. rivieren. Ook een Engelse vertaling geeft hier rivers!
Komt mij dat goed uit in de IJssellandmystiek!
Er zullen rivieren van levend water stromen! Levend is hier dzoontos en niet bios dus niet iets biologisch, maar van het echte volle leven! En dan dat binnenste, koilia, dat betekent ook buik(holte), moederschoot, inwendige. Dus die rivieren komen helemaal van binnenuit, het lijkt wel een baren. In de Geest, als zij als rivieren gaat stromen word je nieuw geboren! De Geest is hier natuurlijk Pneuma, die inwerkt, als een rivier ons pneuma doorstroomt.

Er zullen rivieren van levend water stromen vanuit je binnenste, vanuit de moederschoot. Dat zijn de pneumatoforen, Geestdragers, wie kent ze niet? Zo ver zijn die mensen niet bij je vandaan. Het zijn de enthousiastelingen, de vredebrengers, degenen die belangenloos liefhebben. Die Geest is gelukkig gaan stromen. Ook al weet niemand waar dit in de Schrift staat. Wat zou Jezus hier bedoelen met Schrift? De Hebreeuwsw bijbel, de Tenach, of verwijst de Johanneïsche gemeente naar een ander geschrift?

Ik ben blij met die rivieren van levend water. En ook met hoogwater, die in andere landen meer ellende aanrichten dan in ons kikkerlandje. Maar zegt het artikel in Trouw: De hoge waterstanden hebben brede uiterwaarden blank gezet, oorspronkelijke oevers zijn amper nog te zien. Natuur langs rivieren floreert bij die overstromingen.
Het brengt nieuwe afzettingen van zand en klei, nieuwe planten, andere flora, nieuwe mogelijkheden voor vogels. De bestaande planten lijden niet veel schade omdat zij in winterrust zijn. Dus ook in de IJssellandmystiek is hoogwater prima, het schept nieuwe mogelijkheden, brengt nieuwe flora met zich mee, terwijl het andere in winterrust is.

In de lente zullen we zien waartoe het geleid heeft! Prachtig die dynamiek, die eindeloze stroom veranderingen. Nieuwe perspectieven, go with the flow, high and low!

IJsselland-mystiek (3)

Nu ik me toeleg op IJssellandmystiek begint ook gelijk het selectief waarnemen. Ik kom steeds teksten tegen die over water gaan. Nu bijvoorbeeld over zwemmen en loslaten.

Deze week besloot ik mijn eerste Stiltedag in het kader te brengen van de IJssellandmystiek. Ik geloof zelfs dat we vanuit die ruimte waar we verblijven zicht hebben op de IJssel, zeker nu zij buiten de oevers is getreden.

Met een theologengroepje uit de omgeving lees ik: Hans Küng, Wat ik geloof. Hij wordt op de achterflap omschreven als vooraanstaand denker van onze tijd. Hij was rooms-katholiek theoloog en priester. Ik heb nog geen idee wat hij nu is. In ieder geval een gelovig mens die op een breekpunt binnen de RK Kerk er buiten is komen te staan of zoiets. Want wie bepaalt eigenlijk waar je staat? Zo blijft Anselm Grün wel binnen de muren van de Kerk en zijn ordegenoot Willigis Jäger niet omdat een bepaalde groep katholieken er voor zorgden dat hij een leerverbod kreeg. Wat een verspilling. Is er dan geen vrije ruimte om je geloof nieuw gestalte te geven? Ik denk maar even aan de tragiek rond Meister Eckhart en Miguel de Molinos. Het zal je maar gebeuren! Gelukkig is de wereld nu een stuk ruimer. Alleen jammer dat instituties zo traag werken. Ze mogen nu blij zijn dat er van Eckhart zoveel werd overgeleverd en voor velen een inspiratiebron is.
Instituties houden over het algemeen niet van mystiek. Al zou je veronderstellen dat het de centrale kern is, toch verschijnt het in de marge. En als je dan ook nog het zwijgen wordt opgelegd dan heb je waarschijnlijk echt iets te vertellen!
Zie bijvoorbeeld de inspirerende nieuwe kijk op religie en meditatie bij Willigis Jäger. Vooral zijn "Das Leben ist Religion" is bijzonder inspirerend.


Maar nu wat het zwemmen betreft. Ik las bij Patricia de Martelaere dat leren geloven zoiets is als leren zwemmen.
Ook al kon je het nog als baby, later moet je het weer leren: niet zelden zonder een diepe angst voor het water te moeten overwinnen. Dat was bij mij het geval.
Ik leerde pas laat zwemmen. De proef om in het diepe bad te mogen zwemmen legde ik pas af toen ik dertien jaar was. Met schoolzwemmen was ik bangelijk, omdat de badmeester met ferme taal mij trachtte over te halen het diepe in te gaan. Halverwege raakte ik in paniek omdat er nergens meer houvast leek te zijn. Ik zonk en kwam boven, schreeuwde HELP! en zonk weer proestend, en zo meerdere keren. Totdat ik de haak van de badmeester onder me voelde en ik onder gelach van mijn klasgenoten uit mijzelf toch de overkant haalde. Het was gelukt! Ik dreef, ik zwom, ik kon het!

Daarna ging ik graag zwemmen. In het Twente-Rijnkanaal, in het leuke gezellige zwembad vol Berkelwater. Als klein kind heb ik nog wel pootje gebaad in de IJssel, tot zij te vervuild was. Ik vond het eng, want vissen zouden in je tenen kunnen bijten. Begin jaren zestig ging ik veel bij de IJssel zitten in de zomer. Speelde met takken en stenen. Genoot van het gezuig onder je voeten als er een boot aan kwam en bleef dan staan als de grote golven volgden!

Later genoot ik vooral van de Waal. Toen de kinderen klein waren leerde ik vooral te houden van het strandleven en de zee. Met mijn zoon was ik regelmatig in een golfslagbad te vinden. Heerlijk! Ik heb ontzag voor het water. Ik geloof dat de aarde pas echt vruchtbaar wordt door water. Water maakt vruchtbaar, doet groenen (Hildegard van Bingen) en bloeien. Er is een soort overgave van de aarde aan het water. Dat vind ik mooi!

Patricia de Martelaere in: Wie is er bang voor de dood? (Valkhofpers 2001, 19-22) heeft een mooie vergelijking in geloven is zwemmen. Zij ziet geloven als een kracht die men al heeft en waarop men leert vertrouwen door een radicale wijziging van de gewone, behoudensgezinde levenshouding. Je moet weer leren wat je als baby nog kon: vertrouwen op de steunende kracht van het water zelf! Het is dus niet louter geloof. We weten dat het lichaam blijft drijven, maar je moet het wel leren ondervinden dat je drijft! Als je ooit in de Dode Zee heb gelegen weet je nog beter wat ze er mee bedoeld. Verder merkt ze op: 'Water is welwillend en onmeedogend: het steunt je vanzelf en van nature, maar enkel op voorwaarde dat je ophoudt steun te zoeken.'
Je verdrinkt als je teveel gaat bewegen en steun gaat zoeken, zodat je bijvoorbeeld een reddingsboei nodig hebt. Zo leer je nooit zwemmen en de ervaring opdoen van blijven drijven. De Martelaere merkt op dat in de klassieke mysteriescholen er een 'waterproef' bestond: 'zij houdt in dat iedere vorm van aards houvast onverbiddelijk moet worden losgelaten (-) omwille van de kracht zelf die in dit loslaten vrijkomt.' Het houdt een levenslange oefening in in loslaten.
Door mijn bovenbeschreven jeugdervaring werd ik het me heel bewust en leerde loslaten.
Met als gevolg dat ik zwemmen een vreugdevol gebeuren ben gaan vinden.

Een andere goede vergelijking vind ik autorijden. Zolang je zogenaamd bewust probeert te rijden en alles in de gaten wilt houden gaat het behoorlijk mis, zeker als je ook nog op je handen gaat letten. Je moet je 'gewoon' aan het hele proces overgeven...dan gaat het goed! Go with the flow!

Hans Küng in zijn boek heeft het ook over zwemmen in verband met levensvertrouwen. Ook hij benoemd die onberedeneerbare angst voor verdrinken, zeker als je ergens zwemt waar het heel erg diep is! Hij schrijft: 'Als je bij het zwemmen in de vrije natuur niet wilt verdrinken, moet je je niet vast willen houden, maar blijven bewegen, onophoudelijk, onvermoeibaar om weer de oever weer te kunnen bereiken.' (p.32-33) Küng geeft aan dat levensvertrouwen redelijk is. Je moet niet zomaar in je in het water laten zakken ondanks de voorbeelden van anderen. Door eigen ondervinding ervaar je de redelijkheid van die voorbeelden en bewijzen van anderen.
Zwemmen, loslaten, dynamiek, meebewegen, levensstroom, de weg van het water:
mooie beelden bij wat ik bedoel bij IJssellandmystiek.

Lekker zweverig

Het valt me vaak op dat je als gelovige vooral niet "zweverig" mag zijn. Je moet vooral met beide benen op de grond blijven staan. Ik begrijp eigenlijk niet zo goed wat dat betekent. Is het dat je geloof nuchter moet zijn en rationeel verantwoord? Rust er eigenlijk een taboe op religieuze en mystieke ervaringen? Want die leiden je maar af van de realiteit?

Ik moet zeggen dat ik rationeel gelovende mensen over het algemeen niet erg interessant vind. Ik heb het gevoel dat je zo religie dood slaat. Wat je gelooft klinkt vast heel redelijk, maar waar is de Geest? Is dan geloven niet meer dan een mentaal construct? Het reguleert je leven en geeft er structuur aan, maar ben je er daar dan mee? Voor mij wordt het dan erg saai.
Geen Bron van Levend Water in je leven. De Geest maakt namelijk levend. Dat wil ik graag zien en ervaren. Daarbij gebruik ik naast mijn verstand ook mijn gevoel en mijn intuïtie.
Daarom verkies ik ook de mystiek die ik definieer als een dynamisch proces van deliminaliseren, van ontgrenzen. Dan zie je steeds weer nieuwe perspectieven en word je aangesproken op alle faculteiten van je ziel; je zintuigen, je verstand, je gevoel, je intuïtie. Het gaat om iets totaals en omvat lichaam, ziel en geest.

Je kunt verstandelijk kicken op de schoonheid van een dogma, zoals: dat we Christus mogen navolgen in zijn Godmenselijk leven. Ik ervaar daar ook iets heel bijzonders bij, want dat we ook iets Goddelijks leven krijg je niet zomaar mee. Je intuïtie zegt ook dat daarin het perspectief van het leven wordt verruimd en een andere dimensie krijgt. Je leert je zintuigen anders benutten. Je gaat zien in plaats van dat je kijkt. Zo kan ik nog wel even doorgaan.

In een bepaalde fase van je gelovig leven kunnen de gaven van de Geest van belang zijn. Ik zocht ze en vond ze in de Pinksterbeweging en in de Katholiek Charismatische Beweging. Het is heerlijk in de Geest gedoopt te worden en God te prijzen in tongen.
Het is heerlijk om in een jouw onbekende taal het Mysterie van het leven uitdrukking te geven. De Geest is werkelijk ervaarbaar, ook in groepsverband. Het is wonderschoon met velen in tongen te zingen. Een merkwaardige stroom van klanken golft dan over de gemeenschap en je voelt je vol eerbied en blijdschap.

Ik was eens met een ongelovige vriendin T. bij een bijeenkomst met Nicky Cruz, schrijver van het boekje "Ik zal nooit meer huilen". Een bekeerde crimineel, gangleider en drugsgebruiker uit New York. Tot geloof gekomen door David Wilkerson, de stichter van Teen Challenge en schrijver van het boek "Het kruis in de asfaltjungle". Een boek dat ook verfilmd is.
Ik zal die bijeenkomst met Nicky Cruz nooit vergeten. Er daalde werkelijk een heel liefdevolle en tedere energie over ons allen. Je voelde je geraakt, ontroerd, verlegen met zoiets moois. Tot tranens toe. Ook mijn vriendin werd geraakt, al werd ze later net als ik katholiek.

Genezing is een bijzonder gebeuren, die heel vreugdevol is. Als het wonder is geschied is iemand dus weer gewoon gezond. Er is niets meer te zien, iemand kan er alleen nog van getuigen.
Ik herinner me uit die tijd een vrouw die genas van een scoliose (een vergroeiing in de rug) tijdens de bijeenkomst van Kathryn Kuhlmann, een lutherse vrouw die deze gave ontvangen had. In de jaren zestig en zeventig een internationaal fenomeen.
Deze wonderen werden ook allemaal medisch gedocumenteerd, ongeveer zo streng als in Lourdes. Deze vrouw had door die genezing ook geestelijk een metanoia doorgemaakt en kwam over als een vrije en open vrouw. Leuk toen van haar te horen dat je er geen gelovige voor hoefde te zijn om een wonder te mogen ervaren en dat bekering geen vereiste was.
Naast alle authentieke geestesgaven kom je ook een hoop onzin tegen, die ik nogal eens humoristisch vind. Zo stapte er iemand uit de Pinkstergemeente toen iemand zogenaamd namens de Heilige Geest zei dat de collecte te weinig had opgebracht en dat bij de volgende ronde flink gegeven moest worden.

Je moet dus je verstand gebruiken en je kritische vermogen. Maar ik vind niet dat het hoeft te leiden tot aan de kant blijven staan en je te onthouden van deze ervaringen van deze zoete Gast van de ziel. Dan doe je jezelf ook tekort. Je bent altijd nog vrij voor die groep te kiezen waarin het evenwicht goed wordt bewaakt en waar je je thuis voelt.

Extase ondervond ik in de Westerse soefi-beweging en soefi-orde. Deze soefi's zijn universalisten, geinspireerd door Hazrat Inayat Khan en zijn opvolger Pir Vilayat Khan.
Op hun altaar in de tempel liggen de Geschriften uit vele religies, die ze allemaal als geopenbaard beschouwen voor een speciale groep, op een speciale plek en onder speciale omstandigheden.
Ze hebben een mooie tempel in Katwijk, waar Hazrat Inayat Khan, de Stichter, zelf nog geweest is. Prachtige mensen. Veelal hoog opgeleid, zoals oudpoliticus Witteveen.
Een onderdeel vormen de dansen van Universele Vrede. Die wilde ik leren omdat inmiddels ook het Aramese Onze Vader en de Zaligsprekingen te dansen waren. Met mijn zus E. hebben we heel wat afgedanst en wat waren het verrukkelijke ervaringen. Met mijn zus had ik toch aleens extase mogen ervaren. De plaats weten we nog steeds. Een onuitwisbare indruk maakt extase. Het verheft je, het maakt je vol vreugde, het is heel helder en toch blijft evengoed ook alles hetzelfde. Je wordt juist niet zweverig, het is eerder dat de werkelijke realiteit getoond wordt, of zoiets. Of alles geladen is met Liefde.

Onder leiding van de fantastische sufimasters Neil Douglas Klotz (USA) en James Burgess (GB) hebben we mogen ervaren wat extase is en hoe vakkundig dit kan worden begeleid.
Als het goed gebeurd dan stroom je vol met liefde en daalt er een aangename Stilte over je die je groepsgewijs ervaart. Soms lukte dat ook een cursist.
Ik herinner me een vrouw die ons begeleidde in de dans Umma Mariam, gewijd aan de Moeder Gods. Mooie M-klanken, vrije bewegingen en drie verschillende melodieën die je zelf mag inzetten op welk moment dan ook. Op het einde van de dans stonden we in een perfecte cirkel en daalde een vredige Stilte op ons neer. Over mijn ervaringen in Konya (Turkije) kom ik nog wel vaker te spreken. Ook daar die extase rond de feestdag van Mevlana Rumi (zie blog over oecumene 20.01.2011). Ik ben van mening dat bij die dansende derwisjen nog iets is door blijven komen van het dansen dat de christenen er voor die tijd deden en die overgeleverd zijn in wat we nu gnostische geschriften noemen, maar veelal vroegchristelijke mystieke werkjes waren, zoals het Evangelie volgens Thomas.

Helaas is op dit gebied veel armoe in onze gevestigde religies. Natuurlijk kun je je eigen mystieke weg altijd gaan. Misschien lukt het soms bij bijzondere vieringen.
Het moeten dan wel vieringen zijn die je niet alleen emotioneel beroeren, maar ook spiritueel. Waarbij dus lichaam, ziel en geest geraakt worden. De beste toegang is naar mijn ervaring juist de klassieke Eucharistie.
Maar goed, je mag niet zweverig zijn. Je hoort geloof ik geen vreugde te beleven aan je geloof. Vooral buitenstaanders definiëren voor gelovigen hun religie als een set ge- en verboden, als achterhaalde onzin. Moralisme is wel kenmerkend voor de institutie, maar gaat het daarom? Hoe dieper je intreedt in het Mysterie hoe vanzelfsprekender wordt een bepaalde handelswijze die juist niet wordt opgedrongen, maar die spontaan in je opbloeit.

Maar goed, ik moet altijd denken aan Freek de Jonge in De Tragiek. In deze voorstelling verdedigt hij de mensen die bewustzijnsverruiming zoeken op het spirituele pad. Hij vindt het vreemd dat mensen dat gek en zweverig vinden, maar als je uit je dak gaat na vele glazen bier of in een ander bewustzijn bent geraakt door Hoppe, dan is dat heel normaal en te gek! Dan ben je de bink! Heil Hoppe! roept hij er achter aan.
Ik ben wel ziek geworden van de drank, om er maar iets op te zeggen, maar nog nooit van Gods Geest, die Petrus een nuchtere dronkenschap noemt.
Ik sluit me graag aan bij een Soefi-gezegde:
Met je hoofd in de wolken en met beide benen op de grond!

Oecumene

Vandaag ging ik voor in een middagpauzedienst. Een kwartier voor God bij het scheiden van de markt. We zingen een paar liederen, lezen uit de Schrift en er is een overweging. Het moest dit keer over oecumene gaan.

Ik had geen zin in stereotiepe teksten hierbij, als 'heb elkaar lief' of 'opdat allen één zijn'.
Ik wilde ook iets verder kijken dan alleen de éénheid der christenen.
Ik vind oecumene stroef in de praktijk. Men zegt wel dat alle religies gelijk zijn, en meer van dergelijke relativerende en nivellerende dingen, maar in de praktijk is het eigen aan een religie zich te onderscheiden van een andere religie en zichzelf superieur te achten. Dat geldt overigens ook voor volkeren, politieke partijen, steden of voetbalclubs. Mensen willen nu eenmaal zich graag groepsgewijs onderscheiden.

Ik begon mijn overweging over de dialoog christenen en moslims welke in deze stad behoorlijk goed gaat. Ik vind het wel bijzonder op vrijdag in de stad de gebedsoproep van de moskee te horen. De moskee was vroeger de plek waar ik naar jeugdkerk ging, maar helaas: het christendom is tanende. Maar ik wens vurig dat mijn medechristenen in moslimlanden dezelfde vrijheid zouden bezitten als de moslims hier. In Rome staat de grootste Europese moskee, kan er een kerk komen in Mekka? Ik vind het tijd worden voor wereldoecumene. In de gevangenis vond ik het respect van christenen en moslims tegenover elkaar het grootst. Als wij als christenen te gast waren bij het suikerfeest en de imam begon met een Quranrecitatie sloegen alle katholieken uit eerbied een kruis...
De dialoog christendom en boeddhisme is mij persoonlijk dierbaar. Ik zing na een zitmeditatie zo een sutra van Kwan Yin mee omdat het net een Maria-antifoon is, maar ik heb boeddhisten nog niet het Salve Regina zien opnemen in hun bundel. Al boog na een meditatie iemand wel naar het Mariabeeld, sloeg een kruis en begon te bidden.
De oecumene onder christenen valt al helemaal niet mee. De meeste katholieken gaan niet naar dergelijke vieringen. Ze vinden dat op die dag hun de Eucharistie wordt onthouden. Ik schrik daar persoonlijk van. Maar ook van protestanten die zo anti-Maria zijn. Hoe moet dat straks in de hemel als Maria naast haar Zoon blijkt te zitten? Mooi dat dan op een Lourdesbedevaart een protestant besluit mee te bidden met de rozenkrans bij de grot.
In dit soort ervaringen geloof ik. Daar wordt echt even geproefd van elkaars praktijken of ontstaat een zinvolle uitwisseling.

Als tekst voor de overweging had ik "Je bent het licht in de wereld". Jezus had het niet over katholiek, protestant, luthers of doopsgezind, maar dat je licht mag zijn en liefde.
Het christendom zou ook geen religie moeten zijn maar een way of life. Geinspireerd door de Schrift, levend uit de Geest, gestalte gevend aan het rijk Gods.

Een mooi voorbeeld van wereldoecumene vind ik wel Mevlana Rumi, de grote Soefiheilige uit Konya (Turkije). Toen hij overleed in 1273 meenden moslims, christenen en joden dat hij één der hunnen was. Rumi zou het er ook nog mee eens kunnen zijn, vermoed ik. Van hem is de uitspraak (in het Engels het sterkst): "The lover of God has no religion, he has God alone."

Het gaat niet om je religie, maar of je Licht bent in deze wereld. Daarom zongen we "Vernieuw Gij mij o Eeuwig Licht"
Het gaat erom of de Bron van Levend Water in je is gaan stromen, Gods Geest. Daarom zongen we "De Geest des Heren heeft een nieuw begin gemaakt."
De jongste leerling van Jezus, die het langst bleef leven, Johannes preekte op het eind van zijn leven nog heel kort. Meestal sprak hij vier woorden: "Heb lief, heb lief...!"
De rest is bijzaak.

Spreekverbod

Met veel interesse heb ik het boek gelezen van Charles Vergeer over het Evangelie volgens Marcus. Hij kan zo heerlijk priegelig exegetiseren vanuit het koiné-grieks dat ik helemaal enthousiast ben over zijn uitleg. Weer een mooi beeld van Jezus, hier in een kader gezet voor de Romeinen van die tijd.

Zoals zoveel boeken over Jezus klinken ook zijn argumenten overtuigend. In de Bijbelgroep vertel ik regelmatig over deze Jezusboeken. Dan vragen ze me welke theorie over Jezus nou waar is, wie heeft gelijk? Ik denk daar eigenlijk nooit over na. Ik vind iedere mening wel interessant en het levert me altijd wel weer een nieuw perspectief op.

Het lijkt een onverzadigbaar onderwerp. Het verbaast me hogelijk als er een schrijver is die van mening is de ultieme uitleg te bieden. De één ziet Jezus als een gedachtenexperiment van een vroegchristelijke gemeente en de ander wil onomstotelijk aantonen dat de Verrijzenis een materieel feit is of juist heel spiritueel opgevat moet worden. Voor de één is Jezus werkelijk een wonderdoener, de ander ziet alles symbolisch. De één raakt helemaal geschokt door de kruisiging, terwijl een ander hier de verlossing in ziet.

Ik lees graag over mijn Heer, Die ik ervaar als Levende Aanwezigheid.
Hoe meer ik mij innerlijk met Hem verbind hoe meer ik de intensiteit van leven ervaar en een overvloeiende onvoorwaardelijke Liefde. Een ervaring waarbij ik nogal eens terugdeins.
Het is letterlijk teveel van het goede! Het valt nog niet mee om te verdrinken in die Zee van Liefde.
Als je zo onvoorwaardelijk liefhebbend in het leven gaat staan, waar blijf je dan?
Nergens! kan ik nu wel zeggen, maar dat is maar een woord. Dat gevaar ligt steeds op de loer. Ook nu. Je gaat in je woorden geloven en je blijft niet bij je innerlijke Ervaring.

Maar ja, je wilt er ook niet over zwijgen. Ik geef geen enkel boek gelijk of juist alle, ik blijf bij geen enkel beeld staan of juist bij alle.
Het is altijd hoger, verder, ja dat, maar toch ook weer niet. Ik kan wel zeggen wat het niet is, maar je zou moeten zien wat het wel is!
God, Jezus, Geest is als water voor de vis. Je zwemt erin en je weet niet beter.

Als Jezus mij zou vragen zoals in Marcus 8, 27-30: Wie zeggen de mensen dat ik ben?
Dan ben ik nog wel even bezig, terwijl Petrus kon volstaan met een paar meningen.
Ik zou moeten vragen: Hebt U even? En als Hij mij zou vragen (wat Hij gelukkig nooit doet!): Maar jij, wie zeg jij dat ik ben? Dan hoop ik dat we zwijgen en glimlachen.
En ik hoop dat Hij net als toen bij zijn leerlingen mij verbiedt erover te spreken.

leef !

Vandaag kwam eindelijk N. een keer op bezoek. We komen elkaar tegen in de stad en zeggen steeds dat we een afspraak moeten maken, maar het komt er niet van. Nu zet ik eerst maar eens thee voor hem. Lindebloesemthee.

Bij N. is twee jaar geleden kanker geconstateerd en door zich te houden aan een bepaald dieet, bepaalde ademhalingsoefeningen en positieve affirmaties is de situatie behoorlijk stabiel.
Het kan dus, denk ik bij mezelf, want afgelopen weekend las ik een artikel in NRC over helend denken. Hier zit N. wiens denken blijkbaar in staat is hem nog vele levensdagen te schenken.

N. denkt in dagen, in hier en nu. Ik ben erg onder de indruk van zijn oprechte glimlach, zijn intense betrokkenheid bij zijn dierbaren, van het plezier dat hij heeft in wat hij doet en kan.
We wisselen ervaringen uit omdat ik natuurlijk ook al wat levensbedreigende situaties heb ondervonden. Het is mooi zo deelgenoot te zijn.

Ik kan heel goed de ontroering met N. delen als hij het over zijn kinderen heeft, die hij zo graag wil laten weten dat hij echt van ze houdt. Hij is fysieker geworden vertelde hij om die liefde gestalte te geven. Ik mag mij gelukkig prijzen dat ik altijd al mijn (schoon)zoon, broer en vrienden heb gekust en gekoesterd naast alle dierbare vrouwen die ik ken. Mooi dat als het leven zo intens wordt het lichaam zo aanwezig wordt.

Het is het enige voertuig dat je hebt naar een medemens toe. Alleen daarmee ben je er en juist dat moet je leren loslaten. Of ontstaat die intense liefde juist omdat je sterfelijk bent?
Is een mens van vlees en bloed zijn juist ten volle bewust worden van het Mysterie van het leven, van de Liefde?
Openbaart de eeuwigheid zich juist ten volle in sterfelijkheid, wordt het daarin tastbaar?

We worden allemaal verwond door het leven, maar je zou er toch geen dag van willen missen.
Ik koester het gesprek van vanmiddag en draag de glimlach van N. mee in mijn hart. Ik zou eigenlijk net als hij zo zuinig moeten leren omgaan met mijn kostbare lichaam.
N. leeft van dag tot dag met een hart vol dankbaarheid.
Ik doe nog net alsof ik eeuwig leef.

De Gelaarsde Kat

Vele vrienden en familieleden weten dat ik boeken spaar van De Gelaarsde Kat. Het is mijn lievelingssprookje. Jaren geleden zag ik dat er nogal wat boekjes waren die dit sprookje bevatten. Ik spaar dan ook boekjes met alleen maar dit verhaal, een uitzondering daargelaten. Ik bezit al zo'n 50 exemplaren. Mijn schoondochter deed me in Berlijn een DVD cadeau van Der Gestiefelte Kater. En zo groeit de collectie langzaam maar zeker met luistercd's, kleurboekjes, doe-boekjes en boekjes in allerlei talen. Tot Turks toe!

Op mijn verjaardag kreeg ik dit jaar van vriend F. de opera "El Gato con Botas" van de Catalaanse componist Xavier Montsalvatge (1912-2002).
Wat een prachtige CD! Wat een rijke en gevarieerde muziek! Wij hadden de opera al gezien in een Nederlandse bewerking van Opera Trionfo in Apeldoorn op 09.12.2009. Maar de CD is qua muziek superieur aan de bewerking, die overigens heel onderhoudend en grappig was.

Nu de link met de IJssellandmystiek. De belangrijkste scene in het sprookje vind ik wanneer de kat de molenaarszoon het water instuurt en zijn kleren verstopt. Hij moet veinzen dat hij verdrinkt. Juist dan zet zich een grandioze transformatie in, die liefde en overvloed brengt.

Ik zie dat moment als kenosis. Jezelf helemaal leegmaken en overgeven om dan de Voorzienigheid (hier gesymboliseerd door de Kat) in je voordeel te laten werken.
De meeste afbeeldingen, ook in de pop-up boeken doen vermoeden dat het om een meer of vijver gaat, maar in de opera is sprake van een rivier. De rivier wordt door de muziek meesterlijk vertolkt.

Het stroomt dynamisch....de molenaarszoon is een in de stroom gegane, zoals de boeddhisten zeggen, en kan nu de overkant bereiken.
Gate, gate, paragate, parasamgate, bodhi, svaha!
Hij is gegaan, helemaal gegaan, aan alles voorbij gegaan, verlichting, yes!
Als je alles loslaat en gaat, dan zul je het bereiken...licht, liefde, overvloed.

Ik vind het een geweldig sprookje over de Voorzienigheid, maar anderen zien er slechts een les in voor slimme snelle ondernemers. Deze CD is een prachtige aanwinst en ik hoop in de toekomst steeds meer van dit sprookje te ontsluieren, want naar mijn idee gaat het over de mystieke weg. Het is heel boeiend de mystieke weg te ontdekken in allerlei boeken. Zo lees ik bijvoorbeeld ook 'De Gebroeders Leeuwenhart' van Astrid Lindgren.
Ja, mystiek wordt ieder mens van kindsbeen af al bijgebracht!

Gebed uit de IJsselland-mystiek

Ik heb zelf het idee dat Psalm 42 heel goed past bij de IJssellandmystiek (Hé, wat typt dat woord toch lekker weg!). In de vertaling Gerhardt/Van der Zeyde:

Gelijk het hert dat reikt

naar waar het water stroomt

zó in verlangen reikt

mijn ziel naar U, o God.

Ik vind het heel symbolisch dat mijn Miskelk twee herten toont die drinken uit de rivier van levend water.

Symboliek die ook terug te vinden is een de mooi gerestaureerde kerk hier in de buurt. Waar het verwerkt zat in een communiebank en later in het altaar. Het is mooie symboliek. Ik vind een hert een wonderschoon dier. Mooie tinten, prachtige ogen, en dan die wonderlijke Stilte waarmee ze je aankijken. Net als de Egyptenaren vind ik dieren vreemd en anders. Ik zou in staat zijn net als zij ze daarom aan de kant van God te zetten, ze sacraal op te vatten. Ik vraag me bij een dier altijd af waarom zij er zijn. wat doe je hier op aarde zonder zelfbewustzijn?

Ik liep enige jaren het Hanzestedenpad. In de buurt van Brummen liep ik langs een riviertje en aan de overzijde op een open plek in het bos stonden drie herten. Ik schrok niet van hen en zij niet van mij. Ik stond stil en keek naar ze. Ook zij stonden stil en keken naar mij. Twee werelden die elkaar aanschouwden in stilte. Ze waren gestopt met grazen en ik met lopen. Stil keken we minuten naar elkaar. Wat een wonderlijk gebeuren. Pure Aanwezigheid. Deelgenoten van een andere realiteit dan die waarin we normaal vertoefden. Het duurde zo onwaarschijnlijk lang.

Ik liep zachtjes door en zij begonnen weer te grazen. Ik lachte wat in mijzelf. Laat ik het een mystieke giechel noemen.

Ik dacht aan Sint Hubertus die een kruis waarnam tussen de takken van het gewei van een hert. Ik kon me dat ineens goed voorstellen. Ik vond mijn ontmoeting met de drie herten als die met de Drie-Eenheid. Ze waren alledrie gelijk van gestalte, keken hetzelfde, riepen dezelfde stilte op. Alledrie symbool van tederheid, schoonheid, stilte. En dat in zacht zonlicht.

We waren gescheiden van elkaar door een riviertje. Er was geen brug. Ik had ook niet de gedachte dat ik naar hen toe moest waden, laat staan zwemmen. Nee, ieder op zijn eigen gebied en toch deelgenoot van die andere ons overstijgende realiteit.

Laat maar gebeuren, was in die tijd mijn motto. Stroom als een rivier. Men was verderop ook bezig met het herstellen van een beekloop. Zo'n mooi gebeuren! Zo voelde ik dat ook. De natuurlijke stroom van mijn leven leren herstellen. Vorig jaar in Lourdes gebeurde me dat ook toen ik hoog in de Pyreneeën bij een bergstroom mijn preek voorbereidde. Het geluid van het water inspireerde me en ook de weidsheid en het gebergte. Ik wilde bij de Grot spreken over het in stilte meedelen van het Geheim Gods dat daar gebeurde in een voor Bernadette herkenbare Gestalte. En dat door een glimlachend meisje die haar leerde een kruisteken te maken. Alsof ze ter plekke leerde dat haar lijden niet stopte na de verschijningen maar dat het door de glimlachende verschijning in een ander perspectief werd gezet. Met een stille glimlach leerde ze dragen, met Eckhart-diaanse Gelassenheit. Net of ze leerde waar Psalm 42 over spreekt:

Wat buigt ge u neer mijn ziel,

wat zijt ge ontrust in mij.

Stel gij op God uw hoop,

eenmaal loof ik hem wéér

die mij bevrijdt - mijn God.

Ook zij bad: Mijn ziel dorst naar God,

niet wetend dat in haar en door haar rivieren van levend water waren gaan stromen. De Bron van levend water is daar zo gaan stromen dat er jaarlijks 6 miljoen mensen komen. Badend in die Bron met tranen van vreugde en zeeën van verdriet. Een plek waar zo mooi de beelden bij passen uit Psalm 42:

Kolking roept kolking op

waar daverend water stort,

wieling en waterval-

op mij loopt alles storm.

Mijn ziel dorst naar God,

naar God die leven is.

Iemand die leeft vanuit de IJssellandmystiek mag bidden, smeken, danken, stil zijn.

Het boek der Psalmen hoort daarbij als het universele gebed van de mensheid, met alles wat de mens maar kan ervaren, door kan maken, aan wat dan ook.

Omdat je dorst naar een God die leven is.

Die zegt: als je dorst hebt, kom en drink.

Rivieren van levend water zullen uit je stromen...

Masterclass

Ik stoor me er vreselijk aan als in een kerkdienst de voorganger klaarblijkelijk ongeïnspireerd de dienst doet. Als de gebeden zo worden opgezegd dat je gaat denken dat de voorganger absoluut niet in God gelooft, want als hij werkelijk wel tegen God sprak zou hij het wel anders zeggen...

Het stoort vooral ook gelegenheidskerkgangers. Zoals rond de Kerst. Iemand zei me: Het is dat het gebouw zo mooi was en me dat inspireerde, maar wat die man vertelde geloofde hijzelf blijkbaar ook niet. Hoe kan het dat een voorganger zo voor Gods Aanschijn treedt? Of ervaart zo'n iemand dat niet? Maar wat doet hij er dan? Is hij een bepaalde groep sociale kerkgangers aan het pleasen? Met de Kerst zouden alle vieringen toch tot in de puntjes verzorgd mogen zijn. Op dat moment zouden de vertrouwde kerkgangers juist aan die andere kerstkerkgangers kunnen laten zien wat een vreugde zij aan hun geloof beleven. Het schrikt zo eerder af.

Op diverse plekken vernam ik hoe gejaagd de vieringen werden gedaan...want de voorgangers moesten ook nog ergens anders een viering doen. Ik weet dat onder geestelijken wel de neiging bestaat er een marathon van te maken (Ik had wel acht vieringen met de Kerst..!). Maar is je vieren dan nog wel sacraal, is het qualitytime, raken mensen ontroerd of worden ze gesticht?

Ik dacht aan deze dingen bij een documentaire over verhalenvertellers in Marokko. Hoe je als verteller zelfvertrouwen moet uitstralen, dat je ontspannen moet zijn, je verhaal goed moet kennen. Anders luisteren de mensen niet en gaan ze weg. Op TV zappen ze je dan weg.
Je moet wel echt iets te vertellen hebben, wat jezelf raakt, wat je doorleefd hebt. Anders geloven ze je niet.

Dat is niet alleen bij Marokkaanse verhalenvertellers zo, maar ook bij dirigenten. Na die documentaire zag ik een Masterclass met de beroemde dirigent Kurt Masur. Wat een indrukwekkend gebeuren! Als aankomend dirigent moet je maar durven zijn commentaar op je toe te laten, zijn kritiek te aanhoren. Dat gaat heel hard, maar o zo duidelijk! En bij iedere nieuwe poging zie je zo'n dirigent groeien...hij moet leren spelen vanuit zijn hart. Techniek is prima, maar het gaat om gevoel, om het hart.

Een mooi voorbeeld was een stuk uit de 2e symfonie van Gustav Mahler. In de tachtiger jaren woonde ik een uitvoering bij van Bernard Haitink in het Concertgebouw te Amsterdam. Geen enkel concert daarna haalde ooit meer dat niveau. Het was ongelofelijk! Applaus leek wel ongepast. We hadden moeten knielen of zo, het was zo overweldigend mooi.

Dus in de Masterclass viel me op dat Kurt Masur de jonge dirigent dat gevoel wilde bijbrengen die Bernard Haitink wel kon vertolken. Kurt vuurde vragen op hem af: Heb je weleens gewanhoopt, weet je wat liefde is, wat verlies betekent, ben je weleens door je pijn heengegaan?

De man ontkende schuchter en Masur zei hem dan te leren invoelen want anders kun je Mahler nooit vertolken. Voel, zei hij, wat het zeggen wil: Sterben werd' ich, um zu leben...!
En inderdaad na een paar maal oefenen voelde je gewoon de verandering en werd het mooier en sterker. Het deed me denken aan de uitvoering van Mahler´s Tweede Symfonie in Deventer. In december vorig jaar was er een uitvoering door het Orkest van het Oosten, met als dirigent Toshiyuki Kamioka. Het was zoals Kurt Masur zei over veel vertolkers, namelijk dat ze vaak wel technisch perfect zijn, maar de muziek niet doorléven.

Ik moet maar nooit meer live naar de Tweede Symfonie gaan luisteren...maar waar het mij omgaat is dat voorgangers eigenlijk ook zo zouden moeten worden opgeleid. Dat ze doorléven wat ze zeggen en dat het zichtbaar mag worden in hun handelen.
Het wordt pas echt wat als jezelf authentiek aanwezig bent. Als dat wat je zegt je eigen ervaring is. Als je spreekt en handelt vanuit je hart. Het gaat er niet om of je emotioneel zou moeten zijn. Het gaat er wel om of je er vol vertrouwen echt bent. Dat je weet waar je voor staat. Ik heb het zelf ervaren hoe het werkt bij het oefenen van de dialogen in een viering. Als ik niet met overtuiging een dergelijke zin uitspreek, dan kan ik ook niet verwachten dat het volk iets uit overtuiging terugzegt. Was er maar Masterclass voor geestelijken.
De kerken zullen er niet door volstromen, maar het zou wel waarachtiger zijn! En dan aansluitend Masterclass voor gelovigen, wat zou dan een viering een vreugde zijn voor allen!

Sacrale Zondag

Niets is zo heerlijk als de zondagmorgen. Het is dan zo verrukkelijk stil. Ik hoef alleen maar te ontbijten en geen kranten door te werken.
Dan kijk ik naar hét programma van de zondagmorgen: De taarten van Abel. Het is een ongelofelijk ontroerend programma waarin Abel samen met een kind een taart maakt voor iemand. Vandaag is de beurt aan de elfjarige Job die een taart wil maken voor een autistische jongen in zijn klas die hij een keer in elkaar heeft geslagen, waar hij spijt van heeft, en die nu naar een andere school zal gaan.

Abel is in staat de gulden middenweg te bewandelen met zo'n jongen. Nog lang geen volwassene, maar ook niet alleen meer kind. Was ik zelf ook zo op die leeftijd? Ik herinner me de voorbereiding van de vormelingen van dezelfde leeftijd op scholen. Sommigen zijn al zo wijs, de meiden zo zelfbewust.

Ik zie bij zo'n jongen op de buis een zelfde soort kwetsbaarheid als bij de jongemannen die ik in de bajes sprak als geestelijk verzorger. Eerst moet je samen met zo'n vent koffie zetten, kopjes pakken, suiker halen en dan zo langzamerhand dieper in gesprek gaan.
Totdat zo'n man verwonderd opmerkt hoeveel hij te vertellen heeft over zijn zieleroerselen en dat een ander daarin geinteresseerd is en alles respecteert. Abel is gewoon echt geïnteresseerd in iemand. Zo'n jongen wordt bij Abel een echt mens, hij wordt echt gezien.
Het bijzondere is wel als hij met jongens praat die anders niet zo geverig zijn, taarten maken of anderszins in de picture willen staan. Meiden zijn veel gemakkelijker hierin. Daarom vind ik het zo goed. Het verwordt ook niet tot "dat we toffe jongens zijn..." of zoiets.

Had ik eigenlijk niet naar een kerkdienst moeten kijken, naar een spiritueel praatprogramma? Nee, en ik mis het ook niet. In De taarten van Abel gebeuren zulke wezenlijke dingen. Ik ervaar het als heel sacraal. Ik voel een enorme eerbied als ik het gesprek volg. Het delen van de snoep is al ware communio. En dan op het eind zie je zo'n joch lopen met een enorme taart naar zijn school. Hij geeft het aan die jongen die hij in elkaar geslagen had (nou ja, omver had geduwd dus...). Hier is verzoening in z'n puurste vorm. Hier gebeurt liefde, heel concreet. Zonder al te veel woorden. Met een ontroerend onhandige hug bedankt die autistische jongen Job voor zijn taart. Werkelijke acceptatie. En dan de blijheid. Een klas die klapt en juicht. En dan communio, allemaal een flink stuk taart.
Job gaat bij de jongen zitten die hij de taart gegeven heeft. Ze lachen, smikkelen en het eindigt met een zoen van de Juf...

Een schaaltje Zen

Op mijn verjaardagsfeest kwam vriendin M. met een prachtig salontafelboek:
"JAPAN, season by season", van Sandrine Bailly. Per jaargetijde prachtige gedichten, citaten en haiku met fantastische afbeeldingen.

Ik zal de Zen eeuwig dankbaar blijven omdat ze me transcendentie bijbracht op een universele wijze. Door haiku en tanka, door zenteksten en afbeeldingen.
Wat was het een geweldig feest toen ik op de Universiteit boek na boek ontdekte die over Zen ging. Ik baalde er erg van dat er geen boeken waren van hetzelfde kaliber uit mijn eigen religieuze traditie (Evagrius en Dorotheos functioneerden wel enige tijd zo). Maar met behulp van Zen heb ik toch weer heel goed mijn eigen religieuze traditie leren verstaan en ervaren.

Zen is naar mijn idee dan ook vooral een adequate methode om transcendentie in je wakker te maken of zoiets. Ik heb er eigenlijk geen woorden voor. Zen wekt je onmiddellijk en vanuit Stilte leer je opnieuw verstaan en deelgenoot worden van het Goddelijke, van God Zelf!
De schoonheid die erdoor vrij komt in alle gebrokenheid. De glimlach van de Verrijzenis na het lijden. Ik heb de Schrift weer opnieuw leren verstaan. Steeds weer opnieuw en fris. Alsof het steeds weer en altijd de eerste keer is.

Vriendin M. gaf me bij het boek ook nog een klein rond schaaltje. Het hoort bij het boek, zei ze. Ik heb nog nooit zo'n schaaltje gezien. Met een doorsnee van 10 centimeter, een brede rand van 2,5 centimeter en dan een kuipje van 2 centimeter diep. Mooi glad wit porcelein. Is het voor olie, voor zout, voor een ei? Ik loop er de hele dag al mee rond en zet het op verschillende in het oog vallende plekken. Het is een smaakvol schaaltje.
Wel heel erg Zennig, ik weet niet goed waarom. Misschien door wat er op de brede rand geschreven staat in een mooi dynamisch lettertje, steeds afgewisseld met een mooie grijze naturel stip. Er staat: See . Smell . Taste . Touch . Enjoy! .

Het is misschien wel een eenvoudig stukje serviesgoed dat bij de Japanse keuken hoort, maar voor mij is het een oproep tot intens en welbewust leven. Het doet me denken aan het oblatenweekend dat ik organiseerde met mijn vrienden K. en K. over zintuigen en meditatie. We leven vaak zo vluchtig dat we niet echt meer proeven, horen, zien, voelen en wat al niet meer. Met Zen probeer je heel primair te proeven wat je proeft, te horen wat je hoort, etcetera.
Here and now, boys, here and now! Zo schreef Aldous Huxley het in zijn boek "Eiland", wat ik een heel goed boek vind en dat ik enige malen heb herlezen.
Het schaaltje is een werkelijk opmerkelijk attribuut dat de komende tijd mijn kamer zal sieren. Een oproep te leven vanuit je zintuigen en je te verheugen.
Enjoy! Verheug je te allen tijde, verheug je!

All is well

Gisteren heb ik tesamen met mijn dierbaren mijn verjaardag gevierd. Mijn kinderen hadden zich geweldig uitgesloofd door met slingers en andere versieringen te komen. Heel feestelijk. Mijn zus nam een prachtige bos rozen mee overeenkomstig mijn levensjaren. We hadden een lichtje aangestoken bij het portret van Moeder die precies een jaar geleden is overleden. Mijn zus zette er het popje bij dat Moeder gaf voor als ze er niet meer zou zijn. Moeder was in alle stilte aanwezig en ik hoop dat ze net zo trots is als ik op onze familie en dat ze vrolijk meevierde!

Vandaag ben ik naar het graf gegaan waar Moeder een jaar geleden te ruste is gelegd bij mijn Vader die er sinds 1962 ligt. Ik heb de lezende engel weer op het graf geplaatst. Ergens in de jaren negentig heb ik de engel er neergezet als herinnering aan een bijzonder moment aan het graf.
Ik was 11 jaar toen mijn Vader overleed onder voor alle achterblijvers traumatische omstandigheden. Religie was voor mij, die toch al iets met God had, de beste manier om het verlies te dragen.

Toen ik studeerde kwam ik er achter waarom ik niets had met God de Vader maar wel wat met Jezus Christus. Als God een Vader zou zijn zou Hij wellicht ook wel weer kunnen sterven. Maar Jezus niet, die was immers opgestaan uit de dood!

Toen ik na een verlate rouwperiode vlak voor Pasen weer bij het graf stond en ik alle verdriet van vroeger hier achter wilde laten vroeg ik me af wat ik zou bidden.
Ik probeerde een Onze Vader. Op die druilerige dag brak ineens een heel waterig zonnetje door. Ik kreeg het gevoel dat mijn Vader naast mij stond en dat we samen het Onze Vader baden.
Op dat moment werd mij duidelijk dat mijn Vader bij de aardbewoners hoorde en God daarboven staat.
Het was een echte openbaring. Die verwisseling van God als Vader en mijn eigen overleden Vader hoefde ik nooit meer te maken. Het paste heel goed bij Mary Daly's "Beyond God the Father", waarin ze ook verwijst naar Paul Tillich's "The Courage to be".
En dat ervaarde ik heel bewust: de moed om te zijn!

Heel blij en trots bezocht ik na dat gebeuren de plaatsen van mijn jeugd.
De meest traumatiserende plek bleek zelfs verdwenen! Voorbij!
Toen ik in de auto terug reed naar huis dacht ik ineens hoe trots ik was als ik naast mijn Vader in de auto zat. Het maakte me niets uit waar we heengingen, als ik maar naast hem mocht zitten! (Mijn eigen zoon had rond die leeftijd overigens diezelfde ervaring!)
Naast het verdriet ook weer iets terug van de vreugde uit mijn jeugd. Toen heb ik die engel geplaatst en nu opnieuw met een aantekening erop vanwege Moeder. Ze liggen dan nu samen te ruste. Een tijdperk is afgesloten. Voorbij!

Mijn zus had nu een rustende engel op het graf gezet. Ik zet mijn engel vlakbij de steen net onder de familiespreuk. Ik dacht ineens wat zou er in het boek staan van de engel?
Nou, waarschijnlijk "All is well''. De steeds terugkomende zin in het boekje "God calling" (Jezus spreekt), een boekje waar ik veel aan had in die jaren.
Ik heb "All is well" op het voetstuk geschreven van het beeldje.

Ik denk aan Tillich "The courage to be" en zie ineens ook dat het helemaal past bij de familiespreuk op de steen, samengesteld uit de initialen van mijn ouders: Juist Nu Ware Moed!
Vanavond zat ik wat in de kaarten van Moeder te neuzen die ik heb bewaard in al die jaren.
Mijn broer bracht gisteren nog een stapeltje kaarten en foto's van mij aan haar mee. Waar is ook al weer dat ene kaartje van Moeder dat ik jarenlang in de kamer had hangen? Ach, het valt uit De Genestet het boek dat Moeder kreeg van haar Moeder toen ze van huis wegging: 'Voor troost bij 's levens moeilijkheden'. En Oma had het boek van haar Moeder, mijn overgrootmoeder. (Hun portretten hangen bij mij in de kamer.)
Ik pak het kaartje op. Het is van Kerstmis 1982:
Vertrouw op jezelf en vertrouw op morgen.
Wees moedig, houd vol en durf!
Tja, denk ik ontroerd, All is well...

Reïncarnatie

Enige tijd geleden vroeg ik aan een startende collega hoe hij staat tegenover gelovigen die de leer van de reïncarnatie heel acceptabel vinden. Dat kennen we niet in ons geloof en de Kerk leert het niet, antwoordde hij resoluut.

Nou, niet leren... probeerde ik nog even, we geloven toch tenminste in een éénmailige reïncarnatie op het einde der tijden als we weer verenigd worden met ons lichaam. Hij zweeg. Net als de Kerk, zou ik willen zeggen.

Het lijkt wel of gelovigen goed aanvoelen met wie ze wel of niet over dit soort dingen kunnen spreken. Een echtpaar verklaarde samen dat één van hun ouders vlak voor het overlijden overduidelijk leek te spreken tegen iemand en dat hij zei dat het hem toch niet gelukt was zo te leven zoals hij zich voordien had voorgenomen. Volgens hen duidde vader op een vorig leven en gaf hij aan dat dit leven niet gebracht had wat hij wilde.

Het deed me denken aan het boek 'Iwan Osokin' van Ouspensky. In dat boek stelt Iwan de vraag of als alles anders was gegaan, hij dan ook anders gehandeld zou hebben. Hij krijgt de kans de omstandigheden te veranderen en dat maakt het ook mogelijk anders te handelen. De conclusie van het boek is dat hij precies hetzelfde doet als tevoren. Hij is gewoon wie hij is en daarom kan hij ook niet anders handelen. Het leven gaat nu éénmaal zoals het gaat.

De vraag over vorige levens krijg ik nogal eens. De meeste mensen geloven in het Westers evolutiemodel van reïncarnatie. Het leven wordt eigenlijk per leven steeds beter en mooier.

Het wordt anders voorgesteld in de Oosterse opvatting: daarin wil je zo snel mogelijk ontsnappen aan reïncarnatie en op zoek gaan naar bevrijding. Dat reïncarnatie mogelijk is lijken diverse documentaires te bevestigen waarin mensen zelfs de plaatsen terugvinden die ze vernamen in een flashback of de naam terugvinden in een oud doopboek van degene die ze geloven geweest te zijn. Mooie en hoopvolle verhalen vaak. Het maakt duidelijk dat deze gelovigen één leven onvoldoende vinden. Wil je het leven ten volle leren kennen dan lijken vele reïncarnaties noodzakelijk.

Het staat in een schril contrast bijvoorbeeld met wat Boeddha leerde. Boeddha vond één leven meer dan genoeg om verlichting te bereiken, want het leven bestaat slechts uit positieve, negatieve of neutrale ervaringen ongeacht waar en wanneer en aan wie je ze opdoet. De reïcarnatieleer bij Boeddha is daarom nog niet zo eenvoudig te begrijpen. Zeker niet omdat er ook geen ik bestaat...dus wat reïncarneert er dan eigenlijk?

Deze leer heeft in het christendom weinig aanhang gevonden en werd in strijd geacht met de zuivere leer: Alleen dit leven en dan het oordeel (Ook dat nog! Veel gedetineerden van christelijke en islamitische achtergrond bijvoorbeeld zitten met dit idee. Na dit leven nóg een keer voor een rechtbank...! Afschuwelijk!).

Maar evengoed zijn er christenen genoeg die reïncarnatie acceptabel vinden. Ik weet niet of de Kerk hierover een uitspraak kan doen. Het heeft ook geen zin het te verbieden of te zeggen dat het tegen de leer is.
Veeleer geldt: hoe gaan we met deze ervaringen om en is het mogelijk deze ervaringen een plek te geven in het geloofsleven van die persoon zodat hij zijn leven als zinvol kan ervaren?
Draagt kennis van een vorig leven bij aan het verstaan van dit leven? Is er iets onverklaarbaars aan dit leven waardoor een 'voortraject' nodig is? Het is uitermate boeiend met pastoranten dit spoor te gaan. Ze vragen ook eigenlijk helemaal niet of je in reïncarnatie gelooft, maar of je hen en hun verhaal gelooft. En alleen dat kan het uitgangspunt zijn.

In het pastorale contact gaat het niet om de leer, maar om het persoonlijke verhaal.
De waarheid van het verhaal doet er eigenlijk niet toe. Waarom vertelt iemand je dat verhaal en wat wil hij er voor zichzelf mee bereiken? Wat betekent iemands geloof in dezen? Ik heb in het gevangeniswezen geleerd dat het eigenlijk nauwelijks uitmaakt wat iemand gelooft binnen de pastorale relatie.
Je helpt iemand het best door binnen zijn eigen kader de goede vragen te stellen. Toen ik eens een islamitische gedetineerde hoorde over zijn idee dat hij door Allah zou worden verdoemd, was het wijzen op het begin van ieder Quran-vers al voldoende om een ander perspectief te bieden. Boven iedere sura staat namelijk: In Naam van Allah, de Barmhartige Erbarmer. Op Barmhartigheid ligt de nadruk dus! Dat opende een andere kijk op het handelen van Allah!

Een voortraject wordt meestal ingebracht als iets uit het verleden van dit leven niet verklaarbaar is. Het kan ook zijn dat iemand iets plaatst in een voortraject dat hem in dit leven eigenwaarde kan geven. (Ik lijk nu wel een nietsnut, maar toen was ik....) Reïncarnatie- of regressietherapie wonderen verrichten in deze situaties wanneer iets niet te verklaren lijkt.

Ik ken iemand die met een onnoembaar verdriet zat en naar bepaalde mensen een overdreven verantwoordelijkheidsgevoel bezat. In een flashback werd duidelijk dat hij in een vorig leven een tweelingbroer had gehad die hij achter had moeten laten omdat hijzelf door een ander om het leven was gebracht. Daar kwam het verdriet vandaan volgens hem en ook dat gevoel voor iemand te willen zorgen. Een regressiesessie bevrijdde hem van dit hele gebeuren dat niet langer meer op hem drukte. Het gaat overigens over een bewust katholiek persoon, die eigenlijk niet in vorige levens gelooft. Hij is wel ervan overtuigd dat geloof er is om een vrij mens te worden, die uit liefde kan leven! Of het nu gaat om één of vele levens. Uiteindelijk gaat het om de Eeuwigheid en de Liefde!

Moord in de kerststal

Ter gelegenheid van mijn verjaardag ben ik naar de voorstelling geweest van "Moord in de kerststal", geschreven door Arjan Ederveen. Vroeger was het kerkelijk gezien nog kersttijd tot Maria Lichtmis (2 februari), maar dit toneelstuk kon ook nu nog goed. Het zou het hele jaar wel kunnen.

Wat een geweldige combinatie van rollen (Ederveen heeft 4 rollen in totaal,bijvoorbeeld), decors (behoorlijk camp, maar fantastisch uitgevoerd) en andere attributen. Zo kwamen de dieren tot leven door in het zwartgeklede mannen die alles aan het dier bewogen en namens hen spraken.
Eén groot feest van leuke dialogen, herkenbare gezegden, liedjes (van de herdertjes tot shalalalee). Er speelt een prachtige Engel Gabriël in mee met grote vleugels, die erg van show houdt. Mooie decors verbeelden de hemel en er is onder andere een enorm hemels orgel.

De drie koningen die een grote rol spelen in het stuk zijn verantwoordelijk voor het gemoord, maar de echte enige dode in het stuk wordt gelukkig door het Kerstkind weer tot leven gewekt. Zo kunnen de drie koningen uiteindelijk samen met de bellboy terug naar eigen land om samen verder door het leven te gaan. Veel dialogen hebben een dubbele bodem en voor volwassenen zeer herkenbaar. Voor kinderen was het evengoed onderhoudend en grappig. Iedereen, oud en jong, bleven tot het einde toe geboeid.

Het bijzondere vind ik de droge humor, die ik als gelovige enorm kan waarderen. Het stuk is een parodie (Haast nog leuker dan Life of Brian van Monty Python, zo in simpel Nederlands) en er wordt eigenlijk niet in gespot of gekwetst. Ik zou willen zeggen dat er (k)luchtig gespeeld wordt met het Mysterie. Dat deden ze in de Middeleeuwen ook al.

Ik zie het grote verschil of Theo Maassen met een crucifix een erotische act doet en dan zegt dat er geen christen zal zijn die hem erom zou vermoorden (itt een moslim, die nog geen cartoon verdraagt) of Arjan Ederveen die speelt met het Kerstverhaal en ook nog komt met een ontroerend slot.

Agatha Christie zou in dit stuk die moord oplossen, Geweldig gespeeld door Jack Wouterse.
Maar zij eindigt in de Hemel. Ze mag naar het Licht. Daar waar je niets meer hoeft te verklaren. Het was haar tijd om thuis te komen... De hele zaal, zo vol met kinderen, was doodstil.
Alsof de Hemel de gewoonste zaak van de wereld is...

Trein

Gisteren en vandaag ben ik met de trein naar Deventer geweest. Wat is treinreizen toch een apart gebeuren. Eerst dat wachten. Dan het geschuifel en de onrust als de trein vertraging heeft. Dan al die mensen die de trein al in willen terwijl er nog steeds mensen zijn die dezelfde trein uit willen. Een plekje zoeken. Gelijk de tas naast je zodat niemand het idee kan krijgen dat je graag een medereiziger naast je duldt. En dan vooral alle kanten uitkijken, maar vooral geen contact maken.
Het had me trouwens wel leuk geleken, maar het was gewoon niet mogelijk. Alle mensen om mij heen waren druk in de weer met hun mobieltje, Iphone of met andere vernuftige apparaatjes met een vormgeving waar ik erg op kan kicken. Zelfs mensen die samen reisden, maar elkaar misschien ook wel veel te goed kennen, waren druk in de weer met bellen ('Ja, ik zit in de trein en ben er over tien minuten. Doei, doei!') en met twitterberichten of zoiets. Ik weet het allemaal niet zo goed. Ik gun me er geen tijd voor. Ik ben allergisch voor alles wat oplaadbaar is. Ik wil eigenlijk gewoon plain and simple treinen en een praatje maken.

Dus ga ik maar met mezelf het gesprek aan. Benedictus, een Westerse monnikenvader, beoefende dat reeds: het bij jezelf zijn. Ik ben bezig met meditatie, spiritualiteit en ijssellandmystiek. Ik probeer in het hier en nu te blijven.
Die andere mensen vinden het hier en nu kennelijk niet interessant. Door al die verschillende apparaatjes proberen ze de tijd door te komen. Het lijkt wel of ze vooral ergens anders willen zijn. Nou, ja, dat hoort natuurlijk ook bij reizen. Niemand is hier en nu. Die zit thuis al aan tafel..nog maar tien minuten. De ander heeft net alle fotootjes bekeken op z'n mobiel.

Ik zit na te denken over het boek van Almaas over de beoefening van Aanwezigheid.
Dat lijkt veel belangrijker. Veel belangrijker dan al dat getwitter, gemail, sms-en, msn-en, chatten en gebel.
Ik begin een beetje in mezelf te lachen. Ja, het is eigenlijk heel komisch, dit gebeuren.
Eigenlijk is alles gewoon in orde. Dit is alles wat er gebeurt. Hier en nu. Meer is er niet.
Relax, jongen, total acceptance..that's all.
We zijn allemaal aanwezig, hier en nu.

Hoogwater (1)

Op deze druilerige dag leek het me goed naar Deventer af te reizen om de daar bestelde exemplaren van 'De geschiedenis van Deventer' op te halen. Het is echt naar binnen gekeerd weer. Dat heeft voor mij ook iets intiems, iets beslotens. Zeker als de regen zo zacht op je neerdaalt zoals vandaag. In mijn hoofd een zin uit het zondagsschoolliedje '...laat ook van die milde regen, dropp'len vallen, op mij neer, ook op mij...'

Ik besloot eerst wat door de stad te dwalen, die met dit weer zoveel rustiger is. Alsof je de enige toerist bent. Uiteindelijk kwam ik terecht in een soort new age winkel. 'Inzichtwinkel' geheten als ik het wel heb. Ik schafte daar het nieuwste boek aan van Almaas, met de mooie titel 'Het NU van moment tot moment'. Het gaat over het beoefenen van Aanwezigheid. Alsof je dat zou moeten oefenen. Je bent toch gewoon alleen maar hier en nu? Hier en nu, hier en nu...
Maar ik zal er wel weer van smullen. Ik blijf steeds ongelimiteerd genieten van dergelijke boeken die voor mij vallen onder hoog gekwalificeerde mystiek.
Het is wel kinderlijk misschien, net zoals mijn kinderen toen ze nog klein waren riepen: Pap, nog één keer van die sardientjes in blik..!
En voor de zoveelste keer las ik Shel Silverstein's gedicht over de sardientjes die zo'n last hadden van het licht als je het blik opende. En dan weer die Hongerige Harry en al die andere fantastische gedichten. Heerlijk die herhaling en die herkenning!

In de winkel raakte ik in gesprek met de man achter de toonbank die vertelde dat de Welle hier in Deventer blank staat. Ik ken de Welle, de kade langs de IJssel, van de boekenmarkt in de zomer. Ik wil de Welle nu wel eens vol water zien. Ik schrijf niet voor niets een blog over IJssellandmystiek.
Er stonden veel mensen te kijken. De IJssel heeft de breedte die hij (zij?) gehad moet hebben in de Middeleeuwen.
Als de rivier zo breed wordt en de stroming, inclusief de eddies, zo magistraal raak ik vervuld van eerbied. Wat een water, wat een kracht! Die stille overweldigende stroom. Alsmaar door, alsmaar verder. De Welle was inderdaad overstroomd. Kleine kinderen stapten dapper met hun laarsjes de IJssel in. Er volgden bakvismeiden die giechelend iets verder gaan en tegelijk lopen te flirten met de boys die toekijken. De kleintjes spetterden en lachten. Het water gutste hun laarsjes in. Het regende nog steeds. Links van mij die enorm snelstromende rivier. Wat een geweldig contrast! Zo'n kindje met haar laarsjes die dit alles aan haar laars lapt en nu dapper door de IJssel loopt, waar 's zomers de ijscoman staat!
Ik herinner me dat ikzelf jaren geleden met mijn eigen kinderen in de Waal stond te plonzen op de kade in Nijmegen. Och, wat waren we dapper!

Wat is toch zo fascinerend aan hoog water? Dat die machtige waterstroom je toch niet te pakken krijgt? Dat wij het water de baas zijn? Dat kun je nu in Australië en Brazilië niet zeggen. Ik zou me geen raad weten.
Ik voel me net die aanstellerige vrouw waar ik me zo aan ergerde destijds bij hoogwater in de Maas. Ze huilde en jammerde dat de poten van haar dure tafel nu in emmers moesten staan om droog te blijven!
Ach, ja, hoe onthecht ben je. Water maakt dat iets zo onherroepelijk verloren gaat. Je moet je er wel aan overgeven. Je bent niets in de kracht van het water... Dat vreemde water, dat zo door je vingers glipt, maar ook in staat is tot gigantische rampen. Gefascineerd heb ik kortgeleden nog gekeken naar een documentaire over tsunami's. Wat onvoorstelbaar een muur van zes meter water voor je te zien! Ik ken het alleen uit dromen. Water is voor mij het symbool van God, in wie wij zijn, ons bewegen en bestaan. Zoals een visje in het water dat aan een grote vis vraagt wat water is, zo vragen wij wat God is....je zwemt erin... en met dank aan vriend K. die het nog steeds niet kan volgen: .....blub...!

godsbewijzen (1)

Wat gaat de tijd snel. Ik mijmer veel bij de gedachte aan het "vlietende leven". Een term die zo goed past bij mijn nieuwjaarshaiku. Ik heb drukke dagen achter de rug en ben nu pas weer in staat tot het schrijven van een blog. Het is aangenaam bezig zijn. Het ordent mijn geest en ik begin de verbanden te zien tussen de verschillende dingen die ik lees, de cursussen die ik geef en wat ik er inmiddels zelf van vind.

De mensen van de bijbelgroep waren vol aandacht deze week. Omdat we de afgelopen keren nogal eens over God hadden gehad, had ik godsbewijzen als onderwerp gekozen. Het hele scala van zienswijzen is in de groep aanwezig. Van God als persoon tot God als interrelationeel gebeuren. Vol verwondering zag ik iedereen meedenken en werkelijk van gedachten wisselen. Filosofisch denken is echt te leren. Het mooie is dat men leert zijn eigen denkproces te observeren en in alle voorlopigheid een standpunt in te nemen en te zien of deze houdbaar blijft. Het is mooi om zien dat mensen zich zo vrij ontwikkelen. De beste basis voor een doorleefde en bewuste levensbeschouwing.

L. ziet God gebeuren tussen mensen. Hij ziet het ongeveer zoals dominee Klaas Hendrikse. Hij kan eigenlijk niet goed uitleggen wat God in zijn visie nog betekent. Het heeft te maken met het goede, niet met het slechte, dat weet hij zeker. L. wil niet zonder dat woord God, want het drukt wel wat meer uit dan zomaar een relatie. God hoort bij het zingen in een koor wat hij graag doet en bij de katholieke leefsfeer waarin hij graag vertoeft en waaruit hij afkomstig is. Een kaarsje opsteken doet hij ook nog op zijn tijd en ook meevieren in de kerk, maar hij beleeft het als iets tussen mensen. Omdat deze lading er voor hem bijhoort zal hij zichzelf geen humanist noemen.
Daar tegenover staat dan weer een ander, H., met een overtuigd geloof in God en met veel authentieke verhalen over de bijstand die ze ervaart van Onze Lieve Vrouw. Haar geloofsleven geeft haar kracht om een traumatische verleden te verwerken en weer nieuw levensperspectief te zien. Ze durfde nu eindelijk gelukkig te zijn en dankbaar. Al begrijpt ze niet waarom dat nu pas kan, na zoveel ellende: dat had toch niet gehoeven! Haar vertrouwen op God is heel natuurlijk en geloofwaardig. We zien hoe werkzaam het is.
Ik vind het zo groots dat al die verschillende meningen naast elkaar mogen blijven staan en dat niemand een ander probeert te overtuigen. We zien ook dat het wel of niet geloven in God niets af doet aan de kwaliteit van leven.

Zo ervaar ik het zelf ook. Ik ervaar God als heel persoonlijk en vind dat werkelijk een vreugde. Maar ook ik zie wel dat er medegelovigen zijn die zwaar lijden onder hun godsgeloof. Anderen hebben zich ontworsteld aan hun godsgeloof en zijn nu gelukkiger dan ooit, zoals vriend K.
Rationeel vind ik geen enkel bewijs voor God afdoende. Tot nu geldt voor mij als godsbewijs de mystieke ervaring, al weet ik niet goed wat het is. Ik herken me in de mystieke ervaring, maar is het iets? Tijdens mijn studie al ervaarde ik religie/mystiek/God als een epifenomeen.
Rationeel zou ik heel goed kunnen stellen dat religie en God, enzo, niet noodzakelijk zijn voor het leven en om te leven.

Maar wat geniet ik zelf van God! Wat een avontuur! Wat een mindblowing ervaring! Nu ik zelf van harte en intensief deelneem aan mijn eigen katholieke traditie en God ervaar binnen dit kader (God zelf is natuurlijk méér dan dat!) vind ik het vreugdevol en verrijkend.
Al heb je binnen dit kader natuurlijk weer last van dogmatisch denkende mensen die de open dialoog niet aan durven gaan. En als ik die weer heb gehad is er weer de discussie met moralisten. Je hebt nu eenmaal van die zekerheidszoekers voor wie religie een absoluut ordenend principe is, maar tegelijkertijd een Geestdodend gebeuren, waarin ik mij niet kan vinden.

Ik sta binnen mijn traditie voor alles open en laat me de vrijheid der kinderen Gods niet ontnemen. Religie neem ik in de betekenis van het woord: als herbinden.
Religie zou toch moeten bijdragen aan de kwaliteit van leven in een zich steeds verder ontwikkelend perspectief.
Het zou je toch steeds vrijer, creatiever en vreugdevoller moeten maken.
Helaas maak ik nogal wat gelovigen mee voor wie religie een matrix is met nauwkeurig omschreven regels en wetten. Er zijn zelfs mensen die willen voorschrijven wat je dient te ervaren en welke ervaringen daarbinnen niet gepast zijn.
Dat ervaar ik als wezensvreemd aan religie en zeker aan de mystiek. Een mooi voorbeeld van vrij geloven binnen mijn eigen traditie vind ik Herman Finkers, Désanne van Brederode en Gerard Reve. Maar ook L. over wie ik hierboven schreef.

Ik ervaar God als oneindige bron van mogelijkheden. Vandaar dat God omnipotent is, allesomvattend en allesdoordringend. Pure LIEFDE. Onvoorwaardelijk persoonlijk liefhebbend... Ik kan mij goed vinden in mijn traditie. Ik ben in mijn uitingen orthodox, maar gedragen door de traditie zie ik wat voor een geweldige speelruimte er is en wil van daaruit leven. God die overvloeiend overvloedig schenkt aan alle mensen... zo volmaakt!
Dat lijkt mij de Vader van onze Heer Jezus Christus met wie ik mij diep verbonden weet. Door hem weten we als mens wat zichzelf weg schenkende liefde betekent.
Daarin openbaart zich God in alle Volheid, in welk mens dan ook en waar dan ook!