Met veel plezier heb ik in no time het nieuwste boek van Alain de Botton uitgelezen 'Religie voor Atheïsten' Een heidense gebruikersgids, (Amsterdam 2011). Ik vind het de vraag of het een gebruikersgids moet heten voor heidenen. Ik meen toch dat heidenen niet per definitie atheïsten zijn.
Het boek heeft oorspronkelijk dan ook een veel duidelijkere ondertitel: A non-believers guide to the uses of religion.
Er is nogal veel belangstelling voor het boek en terecht (Zie zomernummer van het tijdschrift Filosofie). In plaats van religie alleen maar negatief te beoordelen kiest Alain ervoor dat wat positief is in religies ook seculier te benutten. Ik vind het een goed idee. Het lijkt me geweldig dat als je niet gelooft je toch een plek kan vinden van troost, bijvoorbeeld. Een soort tegenhangers van kerken, kathedralen en Mariakapelletjes. Ik haal er maar eens even wat uit. Ook zijn ideeën om musea op thema in te richten spreekt me erg aan. Eigenlijk alles wel. Niet dat ik er persoonlijk speciaal op zit te wachten, maar het lijkt me geweldig als de publieke ruimte iets krijgt dat voor ieder mens betekenis kan krijgen. Zijn ideeën over onderwijs (dat meer wijsheid zou moeten opleveren en kwaliteit van leven dan geleerdheid) vind ik erg goed, al meen ik dat de hele stroming aan levenskunst al een geweldige bijdrage levert (Schmidt, Bieri, Dohmen).
Gelukkig bedoelt De Botton niet een seculiere religie te ontwerpen, zoals eerder August Comte probeerde in Frankrijk. Zo'n geconstrueerde universele religie is net zoiets als Esperanto. De werking is niet universeel. Ik herinner me dat de prachtige kathedraal gewijd aan de Heilige Hilarius (mijn geboorteheilige) in Poitiers een dergelijke functie heeft gehad, maar dat het niet werkte. Je gaat kennelijk niet op de knieën voor een beeld van de rechtvaardigheid. Je bidt niet voor een beeld van de waarheid of de liefde. Welke gebaren zou je verder kunnen stellen? Het werkt blijkbaar niet.
Een religie groeit organisch, fluctueert. Het universeel bedoelde Westerse Soefisme heeft toch geringe aantrekkingskracht, hoe mooi de doelstellingen en de leringen ook zijn, vooral die van Hazrat Inayat Khan. Ik bezocht hun prachtige tempel in Katwijk, maar ik ervaar erbij toch niet dat wat ik in mijn eigen kerk ervaar. Daar kniel ik, maak een kruisteken, steek ik kaarsjes op bij de Moeder Gods. Ik ervaar er de Eenheid met Christus. Daar bid ik de Kruisweg.
Het boek van De Botton maakt me bewust van de schat aan goede elementen van een religie en het is een feest het te herkennen. Al zie ik dat veel van de dingen die hij noemt momenteel ook niet speciaal opgaan voor een religie. Zo verdwijnt zienderogen het gevoel van gemeenschap in de kerk en ik ben benieuwd of een seculier gebruik van dit gegeven het hedendaags individualisme kan keren.
Net als bij het boek 'Flirten met God' van Koert van de Velde heb ik de indruk dat veel mensen deze dingen al wel doen. In mijn traditie zijn nogal wat 'sociale katholieken', die ietsisten, agnosten of zelfs uitgesproken atheïsten zijn, maar het heerlijk vinden in een kerkkoor te zingen. Die toch maar trouwen in de kerk om hun gevoel van dankbaarheid gestalte te geven. Die als laatste draadje met de kerk nog komen met Kerstmis. Die veel hebben aan een uitvaartritueel. Deze non-believers vinden nu nog plek binnen religie, maar ik hoop dat er goede substituten voor in de plaats komen. Ik vind de voorstellen van De Botton bijzonder zinnig.
Ik vind dat we als kerk ook een welkome plek moeten zijn, zonder enig protest die sommige collega's menen te moeten uiten. Vanuit ons standpunt kun je toch niet weten wat God met andere mensen voor heeft en stelt God het wellicht ook op prijs te flirten met hen of dat de beschikbare faciliteiten benut worden voor troost, kracht of dankbaarheid? Leave it to God, zou ik zeggen!
Het hoort nu allemaal bij de huidige tijd en de tijd zal leren hoe het in de toekomst eruit zal zien. Misschien gaat het wel via communicatiekanalen die nog worden uitgevonden of is men op een gegeven moment er aan toe in kleine kringen echt samen te zijn en als groepjes samen weer naar een kerk gaan. Wie zal het zeggen?
Ik hoop ook dat als de kerk domweg op zijn retour is dat er dan ook nieuwe wegen gevonden worden en dat wat De Botton aanreikt aan positiefs ook wordt opgepakt. Het leven kan er alleen maar rijker op worden!
Mocht je dan even niets meer met religie hebben dan raad ik je aan om van Alain de Botton 'De troost van de filosofie' te lezen. Het boek kwam uit in 2000 en is aan zijn 25ste druk toe! Het leest net zo vlot als de bovenstaande gebruikersgids en is zelfs humoristischer. Een goede inleiding op Socrates, Epicurus, Seneca, e.a. In het hoofdstuk Seneca vind je een prachtige inleiding op het stoïcisme, dat nu nog furore maakt in de Rationeel-Emotieve Training.
Alom rijst de vraag waar je Alain de Botton moet plaatsen. Mij lijkt hij een filosoof die geweldig goed in staat is te populariseren en werkelijk bijdragen levert die je aan het denken zetten. Op mij heeft hij zo'n uitwerking als Bas Haring kan hebben, die komt ook zomaar opeens met een nieuwe kijk op dingen. Goede kost! Stimulerend! Wat leven we toch in een prachtige spannende tijd!
Bijna jammer dat aan je eigen tijd een eind zit!
Misschien toch maar reïncarneren?
Of komt alles goed als de Heer wederkomt?
Wie zal het zeggen?
