Op de laatste bijeenkomst van onze bijbelgroep was ik van plan met de groep alle afscheidsredes te lezen van Jezus in het Evangelie volgens Johannes, de hoofdstukken 13 tot en met 17.
We kwamen niet verder dan Joh. 13, 31-38 en Joh.14, 1-14. Met een kleinere groep dan normaal is het uitstekend van gedachten wisselen over zo'n tekst, die ik meestal inleid.
Ik noem o.a. de dingen die me opvallen. Zo staat voorafgaande aan deze teksten de voetwassing centraal als opperste uitdrukking van jezelf geven. Je stelt eigenlijk pas echt wat voor in dit leven volgens Jezus als je dienaar kunt zijn.
Dus je niet zo laten noemen: minister betekent dan wel dienaar, maar is een minister ook echt iemand die het volk dient? Zo zei mijn collega op Witte Donderdag dat hij als priester altijd ten dienste staat van het gelovige volk, maar kun je dat eigenlijk wel waar maken?
Ik heb dat nooit durven zeggen. Ik heb er nog steeds last van dat mensen je op een voetstuk zetten. Ik zie hoe het haast voor de hand liggend is daar gebruik van te maken!
Eigenlijk is een ambt altijd verraderlijk. Je weet nooit waarom mensen contact met je zoeken of welk beeld ze van je hebben. Het beeld van de heilige priester vind ik wel het moeilijkst, alsof je de hele dag vroom zit te wezen en dienstbaar loopt te zijn.
Misschien is het moeilijkst wel dat mensen je verwijten dat anderen goed voor je zijn omdat je nu éénmaal priester bent. Zo wordt alles verduisterd, zelfs iemands goede bedoelingen.
Ik vind het contrast vaak wel erg groot met hoe men zich kleedt of profileert. Zoals in de chrismamis als wij ons verzamelen rond de bisschop en wij onze geloften vernieuwen. Ik zie opvallend meer kant en mooie stola's dan vroeger.
Ik moet dan altijd denken aan Jezus afwijzing van schriftgeleerden: ze doen er alles aan om op te vallen bij de mensen; zij maken hun gebedsriemen breed en hun kwasten groot, zij zijn belust op de ereplaats bij de maaltijden, etc. (Matth.23,5 e.v.)
Maar zelfs daarover kun je niets zeggen. Voor hetzelfde geld doet deze ijdele, wellicht arrogante priester ineens iets heel goeds en dan geldt voor hem evenzeer als voor iedere andere aardbewoner: wie één mens redt, redt de hele mensheid.
Zo kregen we het ook al pratend over de gnostische geschriften die de kerk in de loop der eeuwen verduisterd zou hebben en nu terug gevonden zijn in o.a. Nag Hammadi. Ik houd het op de visie dat gnostici zichzelf uiteindelijk uit de markt geprezen hebben omdat ze meenden te beschikken over extra kennis, over esoterische kennis. Daarmee stelden ze zich buiten de volkskerk. Iemand vroeg me of ze lezenswaard zijn. Natuurlijk, om te beginnen het Thomasevangelie.
Ik vertelde mijn eigen ervaring in dezen. Ik geloof niet in esoterie, in geheime leringen. Ik heb niets met uitverkorenen of ingewijden. God is mysterie, maar wel een open geheim (Ik meen dat Goethe dat al zei). Iedereen heeft toegang tot dit mysterie, daar is niets speciaals voor nodig.
Ik heb veel van deze geschriften gelezen, maar dacht uiteindelijk: wat ben ik er mee opgeschoten? Ik doe nog geen fractie van het program in de Bergrede (Matth. 5-7). Ik dacht: laat ik er één ding uithalen dat ik zou kunnen doen...ik nam eerst de hele zin...maar dat lukte me niet...nu oefen ik nog een advies bestaande uit twee woorden: oordeelt niet.
Ik moet zeggen dat ik daar mooi druk mee ben! Als ik al niet oordeel over anderen, dan oordeel ik wel weer over mezelf. Als het zo doorgaat heb ik nog vele levens nodig om alleen al iets praktisch te doen met het Nieuwe Testament, laat staan dat ik nog tijd heb voor al die andere gnostische geschriften....en het gaat er ook niet om.
Bij Johannes zegt Jezus een nieuw gebod te geven. Ook al weer iets heel korts: Heb elkander lief. Het doet me denken aan de legende over Johannes. Men zegt dat hij de kortste preken hield van heel de christenheid. Nog korter dan Jezus' nieuwe gebod. Johannes volstond met: Heb lief. Dus korter dan wat Augustinus zei: Heb lief en doe wat je wilt.
Het andere opvallende voor Jezus' nieuwe gebod is dat in plaats van de instelling van de Eucharistie alleen Judas brood aangereikt krijgt en aanneemt. Als Judas weg is begint Jezus pas met zijn afscheidstoespraken.
Ik heb altijd te doen met Judas. Verschrikkelijk dat je iemand kunt verraden of kunt verloochenen. We hebben het allemaal in ons. Bij Mattheüs menen alle leerlingen dat zij het zouden kunnen zijn. Helemaal mee eens.
Het lijkt me verschrikkelijk als door jou het noodlot van iemand wordt voltrokken. Dan zou ik als Romeo het noodlot nog liever ondergaan (O, I am fortune's fool!).
Gelukkig kreeg Judas spijt, net als Petrus van zijn verloochening, en bad Jezus uiteindelijk om vergeving...want ze weten niet wat ze doen.
Die indruk krijg ik ook vaak. Mensen weten gewoon niet wat ze doen. Dat is voor het gedrag van soldaten zelfs expliciet onderzocht. Wat stelt het leven voor?
 |
| Christus, ongewone opdrachtgever: Heb elkaar lief! |
Ik heb nog eens in de Griekse grondtekst gekeken. Wat staat er eigenlijk?
Je kunt vertalen een nieuw gebod. Is het nieuw omdat het gebod van Jezus geen nieuwe tien geboden zijn? Geen boek vol wetten en regels? Hij stelt ook de Bergrede niet in als het programma voor zijn leerlingen.
Kun je daarom nieuw gebod niet beter vertalen als: ongewone opdracht?
Want kainós kan ook betekenen: ongehoord, vreemd, ongewoon, onverwacht, onbekend.
Is Jezus opdracht dan ongewoon of onbekend? Je zou haast denken van wel. Heb uw naasten lief als uzelf staat wel ergens in de Hebreeuwse Bijbel, maar niet als nieuwe, ongewone opdracht. Jezus haalt zelfs God er niet bij in dit gebod.
Bij Hem komt alles samen in dat ene begrip agapè, onvoorwaardelijke liefde, in alles gefocust blijven op liefde. Dat is wel ongewoon in zijn omgeving van wetten, regels en gebruiken. Uiteindelijk sneuvelen bij Jezus zelfs alle voedselwetten, waardoor wij niet zitten met vragen of iets wel kosjer of halal is. Eet nou maar gewoon, maar heb elkaar lief.
Dit gebod, deze opdracht, is het waar het Jezus om gaat: want zo kunnen andere mensen zien dat ze zijn leerlingen zijn.
Hierover ontstond een diepgaand groepsgesprek. Dus het gaat helemaal niet om regeltjes en verplichtingen (ja, één dan: liefhebben). Het gaat er dus niet om of je het credo kunt opzeggen of de catechismus uit het hoofd kent. Aan een stevige theoloog of aan een slimme catecheet kun je niet zien of hij iets met Jezus heeft. Ook niet aan de priester die zich precies aan voorschriften houdt. Ook zegt het niets of je vaak naar de kerk daat en iedere week biecht.
Nee, Jezus' draagt ons op om elkaar lief te hebben. Weer zo'n klein gebod als oordeelt niet, maar wat kun je er druk mee zijn. Het is geloof ik vooral ontdekken wat het niet is.
Net als God vind ik het omschrijven van liefde moeilijk.
Voor je het weet heb je het over afhankelijkheid, aanhankelijkheid, claimgedrag, valse liefde. Voor je het weet is God jouw afgod, waar anderen je mooi op kunnen afschieten (en dat doet men momenteel graag en goed!).
Ik heb het meest vertrouwen in de via negativa. Zeg maar wat het niet is, misschien wordt duidelijk wat het wel is. Misschien kun je het dan alleen maar zien en is het niet te verwoorden (al kunnen we het niet laten): Als er liefde onder jullie heerst, zal iedereen kunnen zien dat jullie mijn leerlingen zijn... (Joh. 13, 35).
In het volgende hoofdstuk, na de voorspelling dat Petrus Jezus zal verloochenen, begint het mystieke spreken van Jezus. De Vader is in Hem en Hij zal in ons zijn door zijn Geest. Het woordje in springt er echt uit. Dus het focussen op die onvoorwaardelijke liefde kan alleen als je vanuit God leeft, die Liefde is.
 |
| Vriendschapsikoon: heb elkaar lief. |
Maar wellicht doe je al heel veel uit liefde, maar ben je je het niet bewust. Het gaat dus om bewustzijn, zei een ander.
Hoe meer contact je maakt met de werkelijkheid en met je innerlijke centrum (God), hoe meer liefde.
Daar is geen studie voor nodig, maar vooral goede ogen.
Laat zien dat je bemint....
